Wskazany przepis wprowadza możliwość odstąpienia sądu od wymierzenia kary, w tym również ewentualnie może odstąpić od orzeczenia również od środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe. Skorzystanie przez sąd z tego uprawnienia jest fakultatywne i zależy od jego oceny tj. tego czy sąd kierując się ogólnymi dyrektywami kary uzna, iż osiągnie w ten sposób wobec sprawcy cele wychowawcze i zapobiegawcze kary, a w przypadku sprawcy określonego w art. 60 § 3 Kodeksu karnego, czy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa. Podkreślenia wymaga fakt, iż sąd może odstąpić od wymierzenia kary tylko w przypadkach wskazanych w ustawie.
W Kodeksie karnym istnieją jedynie 1 przypadek, gdy odstąpienie od wymierzenia kary jest obligatoryjne tj. w sytuacji określonej w art. 25 § 3 Kodeksu karnego, gdy przekroczenie granic obrony koniecznej przez sprawcę jest wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami.
Zobacz serwis: Kary i środki karne
Należy wskazać, że odstąpienie od wymierzenia kary następuje w związku z uznaniem danej osoby za winną zarzucanego w akcie oskarżenia czynu. W związku z powyższym dana osoba jest uważana za skazaną i informacja o tym fakcie widnieje w jej karcie karnej. Zatarcie skazania osoby, wobec której sąd odstąpił od wymierzenia kary następuje z mocy prawa upływem roku od wydania prawomocne orzeczenia w sprawie (art. 107 § 5 Kodeksu karnego).
Przystępując do orzekania o wymiarze kary dla sprawcy sąd ma najczęściej alternatywę w postaci możliwości orzeczenia nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia. W przypadku określonym w art. 60 § 7 Kodeksu karnego nadzwyczajne złagodzenia kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary, jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami określonymi w art. 32 pkt 1-3 Kodeksu karnego i orzeczeniu obligatoryjnym środka karnego.
Przystępując do analizy sytuacji, w których sąd może odstąpić od wymierzenia kary należy wskazać, iż kodeks karny wyróżnia następujące sytuacje, gdy sąd może odstąpić od wymierzenia kary:
- nieudolne usiłowanie przestępstwa (art.13 § 2 Kodeksu karnego w zw. z art. 14 § 2 Kodeksu karnego)
- nieskuteczne podżeganie lub pomocnictwo, gdy czynu nawet sprawca główny nie usiłował dokonać (art. 22 § 2 Kodeksu karnego)
- przekroczenie granic obrony koniecznej (art. 25 § 2 Kodeksu karnego)
- przekroczenie granicy tanu wyższej konieczności (art. 26 § 2 Kodeksu karnego)
- jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione. (art. 59 Kodeksu karnego)
- w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art. 60 § 3 Kodeksu karnego)
- jeżeli sprawca przestępstwa określonego w art. 145 § 2 i 3 dobrowolnie powrócił, a jego nieobecność trwała nie dłużej niż 14 dni (art. 146 KK)
- wobec sprawcy przestępstwa z art. 143 § 1, 144, 145 Kodeksu karnego jeżeli sprawca tych przestępstw w chwili ich popełniania nie był zdolny do służby wojskowej (art.147 KK)
- przy przestępstwie eutanazji w wyjątkowych wypadkach (art. 150 § 2 KK)
- przy przestępstwie zniewagi, jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną (art. 216 § 3)
- jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności (art. 217 § 2 KK)
- jeżeli naruszenie nietykalności funkcjonariusza wywołało niewłaściwe zachowanie się funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej (art.222 § 2 KK)
- nieistotność fałszywych zeznań lub ich dobrowolne sprostowanie (art. 233 § 5 KK)
- Przy przestępstwie z art. 234 (fałszywe oskarżenie), 235 (tworzenie fałszywych dowodów) oraz z art. 236 § 1 (zatajenie dowodów niewinności) jeśli sprawca dobrowolnie sprostuje sytuację, zanim nastąpi choćby nieprawomocne rozstrzygnięcie sprawy (art. 237 Kodeksu karnego)
Zobacz: Bezpłatne porady prawne
- przy przestępstwie poplecznictwa, jeżeli sprawca udzielił pomocy osobie najbliższej albo działał z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.(art. 239 § 3 KK)
- wobec sprawcy, który będąc uprawnionym przyjmuje lub żąda korzyści majątkowej za głosowanie w określony sposób, jeżeli zawiadomił organ powołany do ścigania o fakcie przestępstwa i okolicznościach jego popełnienia, zanim organ ten o nich się dowiedział (art. 250 a KK)
- wobec sprawcy, który odstąpił od zamiaru wymuszenia i uwolnił zakładnika przy przestępstwie porwania (art. 252 § 4 KK)
- wobec sprawcy, który umożliwia nielegalny pobyt w RP w wyjątkowych sytuacjach (art. 264 a § 2 KK)
- wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 278, 284-289, 291, 292 lub 294, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo zwrócił pojazd lub rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym (art.295 § 1 Kodeksu karnego)
- w wypadku dobrowolnego naprawienia szkody przez sprawcę przestępstwa nadużycia zaufania w obrocie gospodarczym z art. 296 (art. 296 § 5 KK)
- wobec sprawcy przestępstw z art. 299-305 (art. 307 § 1 KK)
- w stosunku do sprawcy przestępstwa określonego w części wojskowej, który w chwili czynu był niezdolny do pełnienia służby wojskowej (art. 320 KK)
- w razie wykonania rozkazu nakazującego popełnienie przestępstwa niezgodnie z jego treścią w celu istotnego zmniejszenia szkodliwości czyn (art. 344 § 2 KK)
Podstawa prawna: Art. 61 Kodeksu karnego.