Zgodnie z art. 115§1 Kodeksu karnego czyn zabroniony to zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej. O czynie zabronionym możemy jednak mówić również w kontekście Kodeksu wykroczeń.
Czyn zabroniony jest jedną z przesłanek składających się na definicję przestępstwa. Aby można było zakwalifikować takie zachowanie jako przestępstwo, obok czynu zabronionego muszą wystąpić: bezprawność czynu, społeczna szkodliwość czynu scharakteryzowana jako wyższa niż znikoma, a także czyn ten musi być zawiniony. W przypadku wykroczenia nie jest wymagane, aby szkodliwość społeczna była wyższa niż znikoma.
Czyn zabroniony może zostać popełniony zarówno poprzez działanie jak i zaniechanie. Zgodnie z Kodeksem karnym, w przypadku zbrodni tylko w sposób umyślny, natomiast w przypadku występku także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie jak i nieumyślnie.
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Odpowiedzialność karną warunkuje także popełnienie czynu zabronionego usankcjonowanego w ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia.
czyn zabroniony ≠ przestępstwo
Należy odróżnić czyn zabroniony od przestępstwa. Obowiązuje zasada, że ,,nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem, ale każde przestępstwo jest czynem zabronionym’’ (patrz wyżej, definicja przestępstwa).
Np. jeżeli osobie, która popełniła czyn zabroniony nie da się przypisać winy, czyn ten nie będzie stanowił przestępstwa.
Podstawowy podział
Należy wskazać po pierwsze na typ podstawowy czynu zabronionego, który jest zazwyczaj wymieniony w §1 danego artykułu. Wyróżniany jest także typ kwalifikowany, który skutkuje zaostrzoną karalnością. Wynika ona z zaistnienia szczególnej okoliczności popełnienia czynu zabronionego (np. szczególne okrucieństwo) lub skutku zachowania (np. skutek śmiertelny). Typ uprzywilejowany warunkowany jest natomiast przez zaistnienie przesłanki obniżającej sankcję (np. ,,mniejsza waga’’).
Zobacz: Sprawy karne
Przykłady ww. typów na podstawie art. 148§1 k.k., opisującego kwalifikację prawną zabójstwa:
1. Zbierający grzyby mężczyzna zabił nieznaną mu kobietę poprzez jednokrotne dźgnięcie jej nożem prosto w serce, co spowodowało natychmiastową śmierć. Jest to typ podstawowy, zgodnie z art. 148§1 k.k.
2. Zbierający grzyby mężczyzna zabił nieznaną mu kobietę, poprzez piętnastokrotne dźgnięcie jej nożem. Jest to typ kwalifikowany. Miało tu miejsce działanie ze szczególnym okrucieństwem (art. 148§2 pkt 1 k.k.).
3. Zbierający grzyby mężczyzna zabił nieznaną mu kobietę, poprzez dźgnięcie jej nożem, gdyż chwilę wcześniej zabiła jego siostrę. Jest to typ uprzywilejowany. Mamy tu do czynienia z silnym wzburzeniem usprawiedliwionym okolicznościami, czyli tzw. działaniem w afekcie (art. 148§4 k.k.).
Uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r. (I KZP 11/03) ustanowiono, że pojęcie „czyn zabroniony” odnosi się również do czynów zabronionych przez ustawę jako podżeganie lub pomocnictwo.
Odpowiedzialność karna
Jeżeli sprawca popełnił czyn zabroniony, który stanowi przestępstwo lub wykroczenie, podlega karze zapisanej we właściwej ustawie.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 2016 poz. 1137)
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r. (I KZP 11/03)