Od 14 marca 2024 r. obowiązują nowe przepisy określające zasady konfiskaty pojazdów (w tym samochodów) za jazdę pod wpływem alkoholu. Ministerstwo Sprawiedliwości w komunikacie z 18 marca br udzieliło wyjaśnień, jak należy rozumieć i stosować te przepisy. Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt nowych przepisów, które mają nieco zmodyfikować zasady konfiskaty pojazdów.
- Konfiskata (przepadek) pojazdu - stan prawny od 14 marca 2024 r.
- Tymczasowe zajęcie pojazdu
- Co z samochodem, którego sprawca nie jest właścicielem?
- Postępowanie z pojazdem po prawomocnym wyroku sądu
- Co jeszcze chce zmienić w przepisach Ministerstwo Sprawiedliwości?
Już przed 14 marca br. sąd mógł orzec przepadek pojazdu mechanicznego. Działo się tak np. gdy pojazd służył do popełnienia przestępstwa.
Konfiskata (przepadek) pojazdu - stan prawny od 14 marca 2024 r.
Przepisy wprowadzające obligatoryjny przepadek pojazdu, które weszły w życie 14 marca br. zostały dodane ustawą z 7 lipca 2022 r. nowelizującą Kodeks karny i inne ustawy.
Obowiązujący od 14 marca br. art. 44b Kodeksu karnego wprowadził dodatkową formę przepadku, obejmującą przepadek pojazdu mechanicznego.
Przepadek jest orzekany przez sąd obligatoryjnie (obowiązkowo), jeśli sprawca:
- spowodował katastrofę, jej bezpośrednie niebezpieczeństwo lub wypadek, a stężenie alkoholu we krwi przekraczało 1 promil;
- prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości, a stężenie alkoholu we krwi przekraczało 1,5 promila;
- prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości (stężenie alkoholu we krwi przekraczało 0,5 promila) w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów, albo gdy sprawca był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo komunikacyjne popełnione w stanie nietrzeźwości.
Ponadto sąd może (fakultatywnie) orzec przepadek pojazdu, jeśli sprawca:
- spowodował katastrofę, jej bezpośrednie niebezpieczeństwo lub wypadek, a stężenie alkoholu we krwi przekraczało 0,5 promila, ale nie było wyższe niż 1 promil.
Nowe przepisy powinny być stosowane do sprawców, którzy popełnili czyn zabroniony po 14 marca br.
Tymczasowe zajęcie pojazdu
Za przestępstwo, za które obligatoryjnie orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego, Policja dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu.
Może ono trwać maksymalnie 7 dni. W tym czasie prokurator powinien postanowić o dokonaniu zabezpieczenia majątkowego na tym pojeździe. Jeśli tego nie zrobi tymczasowe zajęcie upada i pojazd zostanie zwrócony właścicielowi.
Nawet jak tymczasowe zajęcie upadnie, prokurator nadal może wydać postanowienie o zabezpieczeniu. Ponadto, gdy policja nie dokona tymczasowego zajęcia, to prokurator też ma możliwość zastosowania zabezpieczenia majątkowego. Prokurator dokonując zabezpieczenia bierze pod uwagę, czy zachodzi uzasadniona obawa, że wykonanie orzeczenia będzie bez niego niemożliwe albo znacznie utrudnione (art. 291 § 1 k.p.k.).
Ponadto brak zabezpieczenia majątkowego nie oznacza, że w ewentualnym wyroku skazującym sąd nie będzie mógł orzec przepadku.
Procedura tymczasowego zajęcia pojazdu jest dokładanie taka sama jak w przypadku zatrzymania dowolnego innego przedmiotu. Możliwość tymczasowego zajęcia rzeczy, jak i zabezpieczenia majątkowego, istnieje od początku wejścia w życie kodeksu postepowania karnego, tj. od 1 września 1998 r. Żadne nowe przepisy wykonawcze nie są tutaj potrzebne.
W gestii organów ścigania pozostaje kwestia organizacji sposobu przechowywania pojazdu. Koszty przechowywania zatrzymanej rzeczy należą do kosztów sądowych i tymczasowo pokrywa je Skarb Państwa. Co do zasady zgodnie z art. 627 k.p.k. sąd w wyroku zasądza je od skazanego na rzecz Skarbu Państwa.
Komenda Główna Policji poinformowała Ministerstwo Sprawiedliwości, że - mając na względzie wieloletnie doświadczenie Policji związane ze stosowaniem tymczasowego zajęcia mienia ruchomego w obszarze zabezpieczenia majątkowego oraz odzyskiwania mienia - to nowe uprawnienie Policji do zajęcia pojazdu mechanicznego na poczet przepadku, w praktyce nie stwarza policjantom istotnych problemów. Zajęte przez Policję pojazdy są przechowywane na placach lub parkingach należących do Policji albo parkingach prowadzonych przez podmioty gospodarcze, z którymi Policja ma podpisane stosowne umowy.
Co z samochodem, którego sprawca nie jest właścicielem?
W sytuacji, gdy pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, sąd orzeka jego równowartość.
Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej. Sytuacja jest bardziej skompilowana, jeśli pojazd nie ma polisy. Wówczas za równowartość przyjmuje się średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę. Przepisy wskazują, że sąd nie powinien korzystać z opinii biegłego. W sytuacji, gdy pojazd posiada szczególne cechy możliwe jest dopuszczenie dowodu z opinii.
Jeżeli sprawca prowadził pojazd mechaniczny niestanowiący jego własności wykonując czynności zawodowe lub służbowe, nie orzeka się przepadku pojazdu mechanicznego ani przepadku równowartości pojazdu. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości od 5000 do 100 000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Postępowanie z pojazdem po prawomocnym wyroku sądu
Sąd niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku zawierającego orzeczenie o przepadku pojazdu, przesyła jego odpis lub wyciąg naczelnikowi urzędu skarbowego, by wykonał orzeczenie przepadku.
Egzekucję przepadku prowadzi naczelnik urzędu skarbowego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Naczelnik urzędu skarbowego dokonuje sprzedaży:
- w drodze licytacji publicznej;
- po cenie oszacowania podmiotom prowadzącym działalność handlową;
- przekazując do sprzedaży podmiotom prowadzącym sprzedaż komisową tego rodzaju ruchomości;
- w drodze przetargu ofert;
- z wolnej ręki.
Co jeszcze chce zmienić w przepisach Ministerstwo Sprawiedliwości?
Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiada, że w projektowanych nowych przepisach zrezygnuje z obligatoryjnego przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę pod wpływem alkoholu. Sąd będzie mógł orzec przepadek pojazdu, ale nie będzie miał takiego obowiązku. Jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie będzie niemożliwe lub niecelowe, albo jeżeli pojazd w czasie popełnienia przestępstwa nie stanowił wyłącznej własności sprawcy, sąd będzie mógł zamiast przepadku, orzec nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Proponowane rozwiązania wyeliminują przepisy, które budzą poważane zastrzeżenia konstytucyjne. Projekt jest już uzgodniony wewnątrzresortowo. Obecnie skierowany został wniosek o wprowadzenie projektu dokumentu rządowego do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.
Zgodnie z art. 4 § 1 Kodeksu karnego, jeśli w momencie popełnienia czynu i orzekania obowiązują różne stany prawne, stosuje się ustawę nową, chyba że stara byłaby względniejsza (korzystniejsza) dla sprawcy. Jeśli zatem sprawca popełni przestępstwo po 14 marca br., lecz orzekanie będzie miało miejsce już po wejściu w życie projektowanych przepisów, zostaną zastosowane nowe przepisy, dotyczące fakultatywnego, a nie obligatoryjnego przepadku pojazdu.