Wskazany przepis ustanawia katalog tzw. środków karnych, które z reguły występują obok orzekanej kary głównej mając za zadanie wzmocnienie jej oddziaływania, stworzenie takiej sytuacji, w której wszystkie funkcje i cele kary zostały spełnione.
Zwraca uwagę fakt dużej liczby środków karnych, a także ich różnorodność ze względu sposób oddziaływania. Z uwagi na to w literaturze przypisuje się im szereg funkcji. Zasadniczo środki karne dzieli się je na środki o charakterze:
a) represyjnym – tak jak orzeczenie o pozbawieniu sprawcy przedmiotów pochodzących z przestępstwa (art. 44 § 1 Kodeksu karnego), orzeczenie o przepadku korzyści osiągniętej z przestępstwa (art. 45 Kodeksu karnego), oraz orzeczenie pozbawienia praw publicznych (art. 40 Kodeksu karnego)
b) kompensacyjnym – tak jak orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody (art. 46 Kodeksu karnego), orzeczenie nawiązki (art. 48 Kodeksu karnego), a także orzeczenie świadczenia pieniężnego (art. 49 Kodeksu karnego, art. 49a Kodeksu karnego)
c) prewencyjnym – tak jak orzeczenie zakazu wykonywania zawodu, zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 41 Kodeksu karnego), zakazu prowadzenia pojazdów (art. 42 Kodeksu karnego), a także orzeczenie przepadku przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa (art. 44 § 2 Kodeksu karnego)
Orzeczenie środka karnego przeważnie jest fakultatywne i zależy od uznania Sądu, na co wskazuje używany przez ustawodawcę wyraźny zwrot w poszczególnych przepisach o tym, że „sąd może orzec(..)”. W kodeksie karnym są jednak określone sytuacje w których orzeczenie środka karnego jest obowiązkowe.
Obligatoryjne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego typu, jeżeli sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177 KK, tj. katastrofy komunikacyjnej, przestępstwa sprowadzenia niebezpieczeństwa katastrofy drogowej, albo wypadku drogowego.
Zobacz serwis: Więziennictwo
Należy również uzupełniająco wskazać, że wskazany w analizowanym artykule katalog środków karnych nie jest pełny, albowiem nie są w nim wskazane środki karne określone w części wojskowej kodeksu karnego. Zgodnie z treścią przepisu art. 324 § 1 Kodeksu karnego w stosunku do żołnierza można orzec: obniżenie stopnia wojskowego, wydalenie z zawodowej służby wojskowej, lub degradację. Ciekawostką jest to, że w stosunku do żołnierzy służby zasadniczej nie orzeka się świadczenia pieniężnego z art. 39 pkt 7 (tak art. 324 § 2 Kodeksu karnego)
W uzupełnieniu przedstawionej uwagi odnośnie co do tego, iż środki karne przeważnie orzekane są obok kary głównej należy uzupełniająco wyjaśnić iż mogą się one również pojawić w charakterze:
- środków probacyjnych (przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego na mocy art. 67 p. 3 Kodeksu karnego, oraz przy zawieszeniu wykonania kary na mocy art. 72 p. 2 Kodeksu karnego)
- kary samoistnej orzekanej w miejsce kary głównej (w przypadku określonym w art. 59 § 1 Kodeksu karnego, oraz w art. 60 § 7 Kodeksu karnego tj. w sytuacji gdy nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego)
Zobacz: Darmowe porady prawne
Podstawa prawna: Art. 39 Kodeksu karnego