Instytucja nawiązki jest środkiem karnym o specyficznym indywidualnym charakterze, który łączy w sobie elementy grzywny i odszkodowania cywilnoprawnego. Może ona być orzeczona obok każdego rodzaju kary: pozbawienia wolności, ograniczenia wolności oraz grzywny (niezależnie od tego czy jej wykonanie będzie zawieszone warunkowo czy też nie).
Polega ona na nałożeniu na sprawcę zobowiązania do zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz podmiotu wskazanego przez sąd (tj. przeważnie pokrzywdzonego lub określonej instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości)
Nawiązka może być orzekana w 3 sytuacjach:
- na podstawie analizowanego przepisu art. 47 Kodeksu karnego (i jest ona fakultatywnie orzekana przez sąd z urzędu)
- na podstawie przepisu art. 46 p. 2 Kodeksu karnego (warunkiem jej orzeczenia jest złożenie wniosku o naprawienie szkody)
- w sytuacjach wskazanych przez przepisy zawarte w części szczególnej Kodeksu karnego (np. zniesławieniu – art. 212, zniewadze – art. 216, kradzieży leśnej – art. 290), ma to miejsce z urzędu ale zależnie od treści przepisu jest to albo fakultatywne albo obligatoryjne(np. art. 290)
Zobacz serwis: Kary i środki karne
Wysokość nawiązki nie jest bezpośrednio związana z wysokością szkody, ale jej wysokość w myśl przepisu art. 48 KK nie może przekroczyć kwoty 100 000 zł.
Ważne jest to, że egzekucja nawiązki nie następuje z urzędu przez sąd, a musi jej dokonać indywidualnie uprawniony podmiot. W tym celu uzyskuje on od sądu z urzędu wolny od opłat tytuł egzekucyjny.
Istotne jest również to, że orzeczenie nawiązki nie stoi na przeszkodzie wytoczeniu procesu cywilnego o odszkodowanie, zaś jej kwota nie podlega zaliczeniu na poczet ewentualnego przyszłego odszkodowania. Wynika to z faktu, że jest to środek karny, a nie roszczenie cywilne orzekane w procesie karnym
W odniesieniu do podmiotu na rzecz którego następuje orzeczenie nawiązki, można wskazać następujące trzy sytuacje:
1) kiedy nawiązka orzekana jest na rzecz pokrzywdzonego:
- na podstawie art. 46 p. 2 Kodeksu karnego nawiązka może być orzeczona zamiast obowiązku naprawienia szkody i orzeczona na rzecz pokrzywdzonego w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę.
- na podstawie przepisów KK zawartych w części szczególnej przy popełnieniu określonych przestępstw np. kradzieży leśnej (art. 290 p. 2 KK)
2) kiedy nawiązka nie jest orzekana na rzecz pokrzywdzonego a jest orzekana na rzecz danej instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości.
Zgodnie z treścią analizowanego art. 47 Kodeksu karnego nawiązka, zależenie od rodzajów przestępstw opisanych w p. 1-3 może być orzeczona na rzecz 3 typów instytucji:
- której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na ten cel (w razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia)
- której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z ochroną środowiska, z przeznaczeniem na ten cel (w razie skazania sprawcy za przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo to może być umyślne lub nieumyślne)
- której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych, z przeznaczeniem na ten cel (w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355, tj. odpowiednio katastrofy komunikacyjnej, sprowadzenia zagrożenia katastrofą komunikacyjną, spowodowanie wypadku, wojskowy wypadek komunikacyjny, prowadzącego pojazd mechaniczny, jeżeli był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia)
3) kiedy nawiązka jest orzekana alternatywnie albo na rzecz pokrzywdzonego, albo na Polski Czerwony Krzyż, albo inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego
Wskazana sytuacja ma miejsce na podstawie przepisów KK zawartych w części szczególnej, przy popełnieniu przez sprawcę określonych przestępstw takich jak: zniesławienia (art.212 p. 3 Kodeksu karnego) czy zniewagi (art. 216 p. 4 KK).
Podstawa prawna: Art. 42 Kodeksu karnego