W dniu 17 lipca 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną dotyczącą karalności bezskutecznego usiłowania podżegania do pomocnictwa w popełnieniu czynu zabronionego. Przedmiotem prac Trybunału Konstytucyjnego była zgodność art. 13 § 1 i art. 18 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 oraz z art. 31 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji. Skarga konstytucyjna dotyczyła więc dopuszczalności odpowiedzialności karnej za usiłowanie podżegania do popełnienia czynu zabronionego, określonego w części szczególnej kodeksu karnego, jeżeli usiłujący bezskutecznie nakłania do czynu zabronionego o znamionach podżegania. Zdaniem skarżącego norma prawa karnego wynikająca z art. 13 § 1 i art. 18 § 2 kodeksu karnego zbyt głęboko ingeruje w sferę wolności jednostki.
Zakwestionowane przepisy kodeksu karnego, dotyczące karalności bezskutecznego podżegania do pomocnictwa, są zgodne z konstytucją.
Wymiar kary za podżeganie i pomocnictwo (art. 19)
Podżeganie do przestępstwa przykład
Skarga konstytucyjna powstała na gruncie poniższego stanu faktycznego. Kwestionowane przepisy stały u podstaw skazania za czyn polegający na nakłanianiu osoby trzeciej do tego, by osoba ta, działając jako pośrednik, złożyła korupcyjną propozycję radnemu (usiłowanie podżegania do pomocnictwa do łapownictwa czynnego). Skoro osoba nakłaniana nie zdecydowała się na przedstawienie radnemu tej propozycji – to zdaniem Skarżącego – pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej jest nieuzasadnione i nie znajduje oparcia w żadnej z wartości chronionych przez konstytucję.
Podżeganie do przestępstwa jako forma samodzielna
Podżeganie zdefiniowane zostało na gruncie art. 18 § 2 k.k. Zgodnie z definicją ustawową jest to nakłanianie do popełnienia czynu zabronionego. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.
Usiłowanie podżegania
Taka redakcja przepisów umożliwia tworzenie długich łańcuszkowych konstrukcji (np. podżegania do podżegania do popełnienia określonego przestępstwa) Pozwala to na pociąganie jednostek do odpowiedzialności karnej w sytuacjach, w których nie powinno to mieć miejsca. Z kolei art. 13 § 1 k.k. - Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. - dodatkowo rozszerza zakres karalności, przesuwając granicę odpowiedzialności za podżeganie na etap przed dokonaniem tego czynu (tj. na etap usiłowania).
Okoliczności zaostrzające odpowiedzialność w przypadku korupcji
Sformułowanie art. 13 § 1 i art. 18 § 2 k.k. w sposób umożliwiający pociąganie do odpowiedzialności za usiłowanie podżegania do popełnienia danego czynu zabronionego, spełnia – zdaniem TK - wymóg określoności. Jednak pełna kwalifikacja czynu wymaga dookreślenia, co następuje poprzez wskazanie, do jakiego czynu zabronionego podżegacz nakłaniał/ usiłował nakłaniać. Konieczność uwzględnienia odesłania w obrębie tej samej ustawy nie prowadzi jeszcze do naruszenia granic ustawowej określoności czynu zabronionego.
W przedmiotowym stanie prawnym usiłowanie dotyczyło przestępstwa z art. 229 § 1 k.k – łapownictwa czynnego.
Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika za usiłowanie (art. 22)
Usiłowanie podżegania jest karalne
W ocenie Trybunału, standard konstytucyjny wynikający z art. 42 ust. 1 konstytucji polega na tym, by w oparciu o obowiązujące przepisy, poglądy doktryny i orzecznictwo, można było w sposób jednoznaczny ustalić treść znamion typu czynu zabronionego, a co za tym idzie, odpowiedzieć na pytanie, czy dane zachowanie jest zabronione pod groźbą kary czy też nie. W przypadku konstrukcji usiłowania podżegania do pomocnictwa przestępnego, kwestionowana część znamion typu czynu zabronionego, a dokładniej – te elementy, które wynikają z art. 13 § 1 k.k. i art. 18 § 2 k.k., realizują ten standard.
W kontekście zasady proporcjonalności Trybunał podkreślił konieczność wskazania dobra prawnego, które stanowi uzasadnienie dla ingerencji ustawodawcy w wolność jednostki. W rozpatrywanej sprawie dobrem prawnie chronionym była prawidłowa działalność instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego. Wskazuje na to tytuł rozdziału XXIX k.k., w którym ujęto art. 229 § 1 k.k.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 z późn. zm.).
Wyrok TK z dnia 17 lipca 2014 r., sygn. akt SK 35/12.