W polskim prawie karnym wyróżnia się tzw. formy stadialne przestępstwa tj. etapy realizacji przestępstwa. Zasadniczo wyróżnia się trzy takie formy tj.
- przygotowanie
- usiłowanie
- dokonanie
Usiłowanie to drugi etap realizacji przestępstwa i możliwie najbardziej uproszczając – jest to etap podjętej próby popełnienia danego konkretnego przestępstwa. Polega ona na tym, że sprawca ma zamiar popełnić je popełnić i podejmuje zachowanie bezpośrednio zmierzające do jego dokonania ale finalnie tego przestępstwa nie popełnia.
Złodziej wkłada rękę do torebki kobiecej, ale zostaje spłoszony i ucieka bez wyciągnięcia z niej upatrzonego portfela.
Usiłowanie różni się od przygotowania etapem nasilenia bezpośredniego działania, które już zmierza do dokonania czynu zabronionego.
Złodziej w autobusie stający tylko obok danej kobiety jeszcze nie wchodzi w etap usiłowania kradzieży, ale czyni to już gdy wkłada rękę do torebki w celu wyjęcia z niej określonych przedmiotów.
Zobacz: Oskarżony - podejrzany
Usiłowanie dokonania czynu zabronionego może polegać zarówno na działaniu czynnym (np. włożenie wytrychu w drzwi celem wyłamania zamka) jak i zaniechaniu, z tym że za zaniechania dana osoba może odpowiadać tylko wówczas gdy ciąży na niej (zgodnie z treścią przepisu art. 2 Kodeksu karnego) szczególny prawny obowiązek zapobiegnięcia danemu skutkowi (np. pielęgniarka w celu zabójstwa nie karmi i nie podaje leków pacjentowi, ratownik celowo nie ratuje tonącego)
Za usiłowanie popełnienia danego czynu grozi taka sama kara jak sprawcy (art. 14 Kodeksu karnego), z tym że wskazuje się w literaturze że sąd kierując się tzw. dyrektywami kary może (w granicach kar określonych przepisami) wymierzyć karę łagodniejszą oskarżonemu o usiłowanie danego czynu (łagodniejszą w stosunku do tego gdyby wymierzał mu karę już za dokonanie czynu)
Art. 13 p. 2 Kodeksu karnego wyróżnia również drugą formę usiłowania - tzw. usiłowanie nieudolne. Polega ono na tym, że sprawca chcąc popełnić dany czyn zabroniony zmierza do tego by to uczynić nie wiedząc o tym, że jest to obiektywnie od początku niemożliwe z jednej z dwóch przyczyn:
- braku przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego (np. ktoś strzela w manekina zamiast w człowieka, złodziej kradnie nic nie warty gadżet reklamowy zamiast karty kredytowej)
- użycia środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego (np. użycie cukru zamiast trucizny, mierzenie do kogoś z atrapy broni)
W przypadku wystąpienia usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wykonania. Wskazuje się, że względy polityki kryminalnej każą karać usiłowanie nieudolne w celach prewencyjnych (ochronnych) - aby zapobiec powtórzeniu przez daną osobę próby dokonania danego czynu.
Zobacz: Bezpłatne porady prawne