Definicja powodzi
Pojęcie „powódź” definiuje się w oparciu o pojęcie „wezbranie”. Pod pojęciem wezbrania rozumie się wyraźny wzrost stanów (a zatem i natężenia przepływu) wody w ciekach i jeziorach, spowodowane zwiększonym zasilaniem lub incydentalnym podpiętrzeniem zwierciadła wody, wywołanym szczególnymi zjawiskami naturalnymi.
Powódź jest szczególnym przypadkiem wezbrania, tzn. wezbraniem, które przynosi straty gospodarcze i społeczne . Jest to więc zjawisko hydrologiczne o charakterze społeczno - gospodarczym.
Wezbrania (a zatem i powodzie) mogą mieć różne przyczyny. Geneza powstawania wezbrań (powodzi) determinuje okres ich występowania oraz lokalizację i zasięg terytorialny. Poszczególne typy genetyczne wezbrań mają ponadto odmienny przebieg.
Rodzaje powodzi
Mówiąc o powodzi myślimy zazwyczaj o powodziach spowodowanych wylaniem się rzek. Nie jest to jednak jedyny rodzaj powodzi, a w każdym razie nie jest to jedyna przyczyna zalania czy podtopienia domów, dróg, obiektów użyteczności publicznej i innych. W praktyce źródłami zagrożenia są:
Powodzie rzeczne - spowodowane długotrwałymi deszczami lub topiącym się na wiosnę śniegiem, a w konsekwencji zalaniem terenów wzdłuż rzek i strumieni.
Powodzie spływowe - spowodowane spływającą po zboczach i stokach wodą zmieszaną z błotem i kamieniami w terenie, gdzie nie ma wykształconej bogatej sieci koryt rzek i strumieni. Są one bardzo groźne dla położonych na stokach budynków i pól, które zostają czasami pokryte dość grubą warstwą namułów.
Powodzie gwałtowne - spowodowane krótkotrwałymi, silnymi deszczami nawalnymi w terenach górzystych o dużych spadkach, gdzie czas od opadu do sformowania się powodzi jest bardzo krótki (podobnie krótko trwa sama powódź). Ten rodzaj powodzi zasługuje na szczególną uwagę, gdyż jest ona trudna do prognozowania i zwykle jest zbyt mało czasu, by ostrzec przed nią kogokolwiek. Trzy czwarte wypadków śmiertelnych w USA jest spowodowane przez takie powodzie.
Gromadzenie się wód - spowodowane zatrzymaniem wód opadowych na obszarach położonych niżej niż teren otaczający. Ten rodzaj zalewu jest zwykle trudny do likwidacji -wymaga albo przepompowania dużych objętości wody, albo długotrwałego oczekiwania na odparowanie lub wsiąkanie.
Powodzie zatorowe - spowodowane zablokowaniem koryta rzeki śryżem lub lodem, a w konsekwencji spiętrzenie wody i zalanie okolicznych terenów.
Powodzie sztormowe - występują na wybrzeżu morskim i są spowodowane spiętrzeniem wód w odcinkach ujściowych rzek przez wiatry wiejące od morza, co utrudnia odpływ wód rzecznych.
Typy powodzi
Ze względu na przyczyny powstawania wyróżnia się cztery typy wezbrań (powodzi): opadowe (typ O), roztopowe (typ R), zimowe (typ Z) oraz sztormowe (typ S).
Powodzie opadowe - nazywane również letnimi, spowodowane są intensywnymi opadami deszczu. Ich przebieg oraz zasięg zależą od charakteru deszczu. Najgwałtowniejsze lecz jednocześnie o stosunkowo niedużym zasięgu są powodzie wywołane deszczami na walnymi /tzw. "oberwanie chmury"/. Deszcze te mają charakter lokalny i występują częściej w obszarach górskich i podgórskich, rzadziej na obszarach nizinnych. Występują w okresie 7 - IX, a ich nasilenie przypada na miesiące lipiec – sierpień.
Zdecydowanie szerszy zakres oraz większe skutki mają powodzie wywołane deszczami frontalnymi lub rozlewnymi. Mogą one obejmować znaczne obszary kraju /nawet całe dorzecza/ i to zarówno doliny rzeczne, jak i obszary /doliny/ bezodpływowe. Przykładem takich powodzi są powodzie z lat: 1934, 1960, 1970 oraz 1980r. Przy czym powódź w 1980 r. objęła swym zasięgiem bardzo rozległe przestrzenie, w tym również tereny rolnicze położone w dolinach bezodpływowych na nizinnych obszarach Polski.
Powodzie roztopowe - powodowane są gwałtownym topnieniem pokrywy śnieżnej, często potęgowanym nagłym ociepleniem i opadami deszczu. Ich zasięg terytorialny jest duży. Przebieg wezbrania uzależniony jest od grubości pokrywy śnieżnej oraz warunków meteorologicznych w okresie tajania śniegu. Przykładem są powodzie w 1958 i 1979 r. w dorzeczu Narwi, kiedy to zasoby wody w pokrywie śnieżnej odpowiadały 200 -250 mm wysokości opadu. Najgroźniejsze powodzie roztopowe występują w rzekach nizinnych, a szczególnie w dolnym biegu Wisły i Odry oraz Warty.
Powodzie zatorowe – zimowe, dzielą się na: zatorowe - lodowe i zatorowe – ryżowe. Różnią się one nie tylko genezą powstawania, ale lokalizacją, zasięgiem, porą występowania i towarzyszącymi im warunkami. Odmienne są również sposoby przeciwdziałania oraz zwalczania zatorów śryżowych i lodowych.
Przyczyną zatorów śryżowych jest wielkie nasilenie tworzenia się lodu dennego i śryżu, który wpływając pod istniejącą pokrywę lodową może tak zmniejszyć przepustowość koryta, że spowoduje spiętrzenie wód dopływających. Przykładem może być tutaj katastrofalna powódź na Wiśle w rejonie Płocka w zimie 1982 r. spowodowana zatorem śryżowym, którego czoło uformowało się w zbiorniku Włocławskim.
Polska położona jest na styku oddziaływania klimatów morskiego i kontynentalnego, co powoduje stosunkowo częste zmiany temperatury w okresie zimowym. To sprawia, że Odra i Wisła należą do rzek bardzo podatnych na tworzenie się śryżu.
Zobacz również serwis: Powódź 2010
Zatory lodowe są powodowana zablokowaniem lub ograniczeniem przekroju koryta rzeki przez nagromadzoną krę. Te zjawiska występują na rzekach polskich stosunkowo często, czemu sprzyja kierunek biegu rzek z południa na północ, czyli z rejonu cieplejszego do chłodniejszego, jednakże dzięki odpowiednim akcjom ochronnym nie powodują one na ogół w ostatnich latach większych strat.
Powodzie sztormowe - mają stosunkowo mały zasięg występowania. Wywołane są silnymi wiatrami /7- 8°B/, wiejącymi w kierunku lądu, które powodują spiętrzenie wód Bałtyku. Powodziami tymi zagrożone są obszary wybrzeża morskiego oraz doliny ujściowych odcinków rzek.