Zgodnie z art. 172 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: ‘PPSA”) Naczelny Sąd Administracyjny unieważnia prawomocne orzeczenie sądu administracyjnego wydane w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądu administracyjnego w chwili orzekania i odrzuca skargę, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w PPSA. Sąd orzeka na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zgodnie z art. 3 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy innych ustaw.
Polecamy: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu - nowa procedura
Treść powyższych przepisów jest rozwinięciem norm konstytucyjnych. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji RP gwarantuje każdej osobie prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Artykuł 178 Konstytucji RP statuuje natomiast zasadę niezawisłości sędziów, którzy w sprawowaniu swego urzędu podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Oznacza to, że żaden organ państwa, instytucja, organizacja czy osoba nie może w tym zakresie wiązać sędziego zaleceniami czy też instrukcjami. Działalność jurysdykcyjna sędziów podlega wyłącznie nadzorowi judykacyjnemu sprawowanemu przez sądy wyższego rzędu wskutek rozpatrywanych środków odwoławczych – tut. Naczelny Sąd Administracyjny.
Artykuł 172 PPSA kreuje możliwość unieważnienia prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego (orzeczenia sądu pierwszej instancji lub też orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego).
Legitymacja czynna do złożenia wniosku
Wymaga podkreślenia, że jedynym podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o unieważnienie prawomocnego wyroku jest Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, który może z nim wystąpić w każdym czasie po powstaniu wszystkich przesłanek, o których mowa w art. 172 PPSA. Kompetencja tego podmiotu ma charakter wyłączny oraz dyskrecjonalny. Zgodnie z brzemieniem przepisu oraz strukturą organizacyjną Naczelnego Sądu Administracyjnego należy uznać, że legitymacja czynna do złożenia wniosku przysługuje wyłącznie Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego, natomiast nie przysługuje Prezesom poszczególnych Izb (tut. Finansowej, Gospodarczej, Ogólnoadministracyjnej). Trzeba jednak podkreślić, że pomimo tak istotnego ograniczenia zasady skargowości nie byłoby uprawnionym przyjęcie, że postępowanie to wszczynane jest z urzędu. Żaden z przepisów prawa nie ogranicza zainicjowania u Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego procedowania nad podjęciem decyzji co do zasadności złożenia wniosku o unieważnienie prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego albo Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wymaga podkreślenia, że o ile samo złożenie przez Prezesa wniosku nie wywiera wpływu na prawomocność zaskarżonego orzeczenia, to jednak Naczelny Sąd Administracyjny powinien za każdym razem rozważyć możliwość wstrzymania jego wykonalności ze względu na negatywne skutki, które mogą łączyć się z jego funkcjonowaniem w obrocie prawnym. Wobec tego we wniosku inicjującym procedowanie warto wskazać również na elementy negatywnych skutków funkcjonowania orzeczenia w obrocie prawnym.
Zobacz również: Wpis w sprawach sądowoadministracyjnych w 2018 r.
Przesłanki unieważnienia orzeczenia
Możliwość zastosowania komentowanego przepisu jest uzależniona od trzech czynników:
1) orzeczenie sądu administracyjnego powinno być prawomocne;
2) osoba lub przedmiot sprawy nie może podlegać kognicji sądów administracyjnych w chwili orzekania;
3) brak jest środków przewidzianych w PPSA, które mogłyby służyć do wzruszenia tego orzeczenia.
W tym miejscu należy podkreślić, że w praktyce rzadko pojawiają się sprawy, w których osoba lub przedmiot sprawy nie podlega kognicji sądu administracyjnego w chwili orzekania. Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia np.: w czasie zmiany przepisów, które mogą wyłączyć z właściwości sądów administracyjnych rozstrzyganie w danej sprawie. W ostatnim czasie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym zapadło postanowienie o unieważnieniu prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 20 stycznia 2016 r. i odrzuceniu skargi ze względu na fakt, że nowelizacja PPSA z sierpnia 2015 r. wyłączyła z właściwości sądów administracyjnych rozstrzyganie spraw dotyczących postanowień wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji o niedopuszczalności zgłoszonego zarzutu (art. 34 § 1a ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz postanowień, których przedmiotem jest stanowisko wierzyciela w sprawie zgłoszonego zarzutu (sygn. akt I GNP 1/18, źródło: orzeczenia.nsa.gov.pl).
Do rozpoznania wniosku stosuje się odpowiednio przepisy o rozpoznaniu skargi kasacyjnej. Przez odpowiednie stosowanie przepisu należy rozumieć, w zależności od okoliczności faktycznych, możliwość zastosowania przepisu wprost (bez najmniejszych modyfikacji), z niezbędnymi zmianami, lub niemożliwość jego zastosowania.
Skutki procedowania nad sprawą
Uwzględnienie wniosku polega na unieważnieniu na podstawie art. 172 PPSA zaskarżonego orzeczenia oraz odrzuceniu skargi. Niemożliwe pozostaje w tym względzie unieważnienie orzeczenia oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi, który je wydał. Unieważnienie orzeczenia następuje niezależnie od tego, ile czasu upłynęło od wydania zaskarżonego orzeczenia. Nieuwzględnienie wniosku, spowodowane brakiem zaistnienia którejkolwiek z przesłanek materialnych, o których stanowi art. 172 PPSA, prowadzi do oddalenia wniosku.
Ramy czasowe
Ostatnim elementem, na który należy zwrócić uwagę, to okres początkowy obowiązywania art. 172 PPSA. Przepis ten znajduje zastosowanie do wyroków wydanych po 1 stycznia 2004 r.
Autor: Adwokat Rafał Gutowski, KPRF Law Office
Polecamy serwis: Postępowanie sądowoadministracyjne