Kara umowna odnosi się do dwóch rodzajów zdarzeń:
- niewykonanie zobowiązania;
- nienależyte (nieprawidłowe, złe) wykonanie zobowiązania;
Odrębna kara może być przewidziana za brak wykonania obowiązku i osobna kara za złe wykonanie obowiązku. Kara umowna może być też jedna, taka sama za niewykonanie i nieprawidłowe wykonanie zobowiązania.
Kara odnosi się wyłącznie do zobowiązań niepieniężnych
Kara może odnosić się wyłącznie do zobowiązania niepieniężnego, co wynika z art. 483§1 k.c. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 lipca 2009r. (II CNP 16/09) rozwiązanie to ma na celu zapobieganie obchodzenia, poprzez zastrzeganie kary umownej przy zobowiązaniach pieniężnych, zakazu ustalania odsetek powyżej poziomu tzw. odsetek maksymalnych. Umowa nie może przewidywać więc zapłaty kary na wypadek braku czy nieterminowej zapłaty. Taki zapis byłby nieważny.
Kara umowna musi wynikać wprost z umowy. Jeżeli strony nie przewidziały płatności kary, wówczas nie będzie ona mogła być naliczona w żadnych okolicznościach. Przepis prawa nie może bowiem stanowić samodzielnej podstawy do jej naliczania.
W przypadku inwestora kara najczęściej jest zastrzegana na wypadek nieterminowej realizacji prac budowlanych przez wykonawcę lub ich niewłaściwej jakości. Z kolei dla wykonawcy kara umowna jest często należna gdy inwestor bezzasadnie nie przystąpi do odbioru.
Kara umowna jest wyrażana w pieniądzach o określonej wartości. Jej wysokość ustalana jest najczęściej na dwa sposoby:
- poprzez podanie konkretnej kwoty ( np. 500 zł za każdy dzień zwłoki);
- podaje się procent wynagrodzenia ( np. 1% za każdy dzień zwłoki);
Strona zobowiązana do spłaty kary może bronić się zarzutem, że kara umowna jest w danej sytuacji rażąco wygórowana, czyli zbyt wysoka. Może to mieć miejsce w sytuacji gdy np. poniesiona szkoda jest niewielka lub gdy prace budowlane zostały wykonane w znacznej części. Podniesienie takiego zarzutu może skutkować tym, że w toku procesu sądowego nastąpi miarkowanie kary, czyli zmniejszenie jej wysokości. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że omawiany zarzut nie może skutkować zwolnieniem z obowiązku zapłaty kary umownej. Nawet w sytuacji, gdy niewykonanie zobowiązania nie spowodowało żadnej szkody. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale Składu Siedmiu Sędziów - Izba Cywilna z dnia 6 listopada 2003 r., III CZP 61/2003. Sąd ten orzekł, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody. Miarkowanie wysokości kary umownej może nastąpić w sytuacjach wyjątkowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1357/2000).
Zobacz serwis: Dom i prawo
Sposoby określania kary w umowie
Ważne jest aby w umowie dokładnie określić warunki naliczenia kary umownej i terminy jej zapłaty. Przykładowo w umowie może znaleźć się zapis, że naliczanie kary jest możliwe w razie wystąpienia następujących okoliczności:
- wykonawca opóźnia się z zakończeniem prac i nie zgłasza gotowości do odbioru;
- inwestor wzywa wykonawcę do terminowej realizacji umowy i wyznacza mu w tym celu ostateczny termin;
- dopiero po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu inwestor może naliczyć karę umowną;
Oczywiście zapisy w umowie mogą być inne. Przykładowo płatność kary nie musi być uzależniona od wyznaczenia dodatkowego terminu do realizacji umowy. Istotne jest tylko to by warunki płatności kary były jednoznacznie określone.
Co do zasady kara umowna stanowi jedyne roszczenie inwestora na wypadek nie wykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania przez wykonawcę (art. 484 k.c.)
Inwestor może domagać się dodatkowego odszkodowania tylko wówczas, jeżeli jest to wyraźnie przewidziane w umowie. Taka sytuacja może dotyczyć zwłaszcza robót budowlanych o znacznej wartości. W takim wypadku szkoda inwestora może być olbrzymia a zastrzeżona kara umowna zbyt niska. Inwestor powinien więc zadbać o to by do umowy wpisać zapis o możliwości naliczenia dodatkowego odszkodowania.
Zobacz serwis: Sprawy urzędowe
adw. Marta Kawecka
Kancelaria Adwokacka Marta Kawecka