Tysiące byłych właścicieli nieruchomości zabużańskich i ich spadkobierców odetchnęło z ulgą, po tym jak 23 października 2012 r. Trybunał Konstytucyjny (dalej „TK”) wydał wyrok w sprawie rekompensaty za tzw. „mienie zabużańskie” (sygn. SK 11/2012, dalej „wyrok TK”). W wyroku TK stwierdził, że uzależnienie prawa do rekompensaty od zamieszkiwania przez byłego właściciela nieruchomości zabużańskich na Kresach Wschodnich w dniu 1 września 1939 r. jest niezgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej (dalej „Konstytucja”). Jednocześnie TK odroczył utratę mocy obowiązującej art. 2 pkt 1 ustawy z 8 lipca 2005 roku o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (dalej „ustawa”) o 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku, co oznacza, że przestanie on obowiązywać z dniem 1 maja 2014 r.
Wyrok TK
Niewątpliwie, wyrok TK ma istotne znaczenie dla osób, które ubiegają się o przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP, ponieważ może przyczynić się do ułatwienia uzyskania tego prawa. W tym wyroku TK orzekł bowiem o niezgodności z Konstytucją jednego z warunków, od spełnienia którego dotychczas zależało uzyskanie prawa do rekompensaty. W stanie faktycznym sprawy, w którym zapadł ów wyrok, skarżącej odmówiono przyznania prawa do rekompensaty za mienie zabużańskie pozostawione przez jej ojca poza obecnymi granicami RP, ponieważ nie zamieszkiwał on w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium RP.
Jak słusznie zauważyła skarżąca, przypisy ustawy nie definiują pojęcia "zamieszkania" oraz nie wyjaśniają, czy należy przez nie rozumieć pobyt stały, czy jedynie pobyt czasowy (np. pobyt jednodniowy). W związku z tym, niejednolite rozumienie tego pojęcia wielokrotnie stanowi przyczynę uzasadniającą odmowę przyznania prawa do rekompensaty byłym właścicielom nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami RP.\
Zobacz serwis: Nieruchomości
Uzasadnienie wyroku TK
TK trafnie podkreślił w wyroku, że przesłanka zamieszkiwania przez właścicieli nieruchomości zabużańskich na byłym terytorium państwa polskiego w dniu 1 września 1939 r. stanowi nieuzasadnione ograniczenie tego prawa i jest nadmiernie restrykcyjna.
Należy przyznać rację sędziom TK, którzy wskazali, że osoby opuszczające terytoria zabużańskie na skutek wojny rozpoczętej w 1939 r. nie mogły przewidywać, że ewentualne rekompensaty za utracone nieruchomości będą uzależnione od zamieszkiwania na byłym terytorium państwa polskiego w ściśle określonym, bardzo krótkim czasie w odległej przeszłości (tzn. w dniu wybuchu wojny).
Praktyczne znaczenie wyroku TK
W tym miejscu należy podkreślić, że uzależnienie prawa do rekompensaty od wykazania, że byli właściciele nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami RP zamieszkiwali na tych nieruchomościach w dniu wybuchu II wojny światowej, często może prowadzić do absurdu. Można bowiem sobie wyobrazić sytuację, w której prawo do rekompensaty zostałoby przyznane osobie, która przybyła do Lwowa dwa dni przed wybuchem wojny i zdążyła się zameldować w dopiero co nabytej tam nieruchomości, natomiast nie przysługiwałoby osobie, która zamieszkiwała na Kresach Wschodnich przez całe swoje życie, lecz nie dopełniła obowiązku meldunkowego i opuściła te terytoria kilka dni przed wybuchem II wojny światowej.
Należy zwrócić uwagę, że obecnie, kiedy minęło kilkadziesiąt lat od zakończenia II wojny światowej, przedstawienie wszystkich dowodów potwierdzających spełnienie ustawowych wymogów nastręcza wielu trudności. Te trudności wynikają z faktu, że w wielu przypadkach właściciele pozostawionych nieruchomości, a nawet ich spadkobiercy, już nie żyją. Ponadto, często okazuje się, że nawet jeśli istnieją dokumenty potwierdzające spełnienie ustawowych przesłanek do nabycia prawa do rekompensaty, ich uzyskanie z odpowiednich archiwów krajowych lub zagranicznych wymaga wiele zaangażowania i wysiłku.
Podsumowanie
Reasumując, należy stwierdzić, że wskazany wyrok TK ma istotne znaczenie dla osób ubiegających się o przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Od dnia 1 maja 2014 r. osoby te nie będą musiały udowadniać, że w dniu wybuchu drugiej wojny światowej one same lub ich spadkodawcy przebywali na byłym terytorium RP, co może znacząco ułatwić uzyskanie prawa do rekompensaty. Należy jednak pamiętać, że ubiegający się o rekompensatę za mienie zabużańskie nadal będą musieli udowodnić spełnienie pozostałych ustawowych przesłanek uprawniających do nabycia tego prawa. Warto również podkreślić, że wskazany wyrok
TK może mieć znaczenie dla postępowań, które przed jego wejściem w życie zakończyły się wydaniem prawomocnego orzeczenia sądowego lub ostatecznej decyzji administracyjnej. W przypadkach określonych we właściwych przepisach prawa ów wyrok TK może bowiem stanowić podstawę do wznowienia zakończonego postępowania lub uchylenia ostatecznej decyzji.
Zobacz serwis: Trybunał Konstytucyjny