Zagadnienie prawne
W omawianej uchwale SN odniósł się do istotnego zagadnienia, sprowadzającego się do odpowiedzi na pytanie, czy właścicielowi nieruchomości przysługuje w stosunku do posiadacza zależnego nieruchomości w złej wierze, które to posiadanie odpowiada służebności przesyłu, roszczenie o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy?
Stan faktyczny
W stanie faktycznym sprawy na nieruchomości powódki wybudowane zostały urządzenia elektroenergetyczne (linie wraz ze słupami i stacją transformatorową), z których usytuowaniem wiąże się konieczność istnienia strefy ochronnej, co znacząco ograniczyło możliwość zagospodarowania przedmiotowej nieruchomości. Pozwana, ani jej poprzednicy prawni nie posiadali jakiegokolwiek tytułu prawnego do nieruchomości powódki, jednak w zakresie odpowiadającym treści służebności byli jej posiadaczami, choć było to posiadanie w złej wierze. Sąd Rejonowy wydał w tej sprawie wyrok zasądzając na rzecz powódki kwotę 31 238 zł wraz z odsetkami za utratę wartości rynkowej działek, w związku ze zbudowaniem na nich infrastruktury służącej do przesyłu energii elektrycznej. Sąd pierwszej instancji stwierdził w wyroku, że usytuowanie bez zgody powódki urządzeń przesyłowych na jej nieruchomości doprowadziło do spadku wartości rynkowej przedmiotowej nieruchomości, a w konsekwencji do pogorszenia rzeczy.
Natomiast zdaniem sądu drugiej instancji zasadność roszczenia o naprawienie szkody z tytułu pogorszenia rzeczy należy oceniać ze względu na „cechę trwałości i nieodwracalności” stanu pogarszającego daną rzecz, o której można mówić tylko w przypadku gdy właściciel nie może żądać od posiadacza przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Sąd drugiej instancji przychylił się do stanowiska, że odpowiednie stosowanie przepisów do stanu faktycznego, w którym mamy do czynienia z korzystaniem z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, oznacza ograniczenie roszczeń jedynie do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.
Zobacz: Jak dochodzić naprawienia szkody?
Stanowisko SN
Rozpatrując niniejsze zagadnienie, SN w pierwszej kolejności wskazał, że roszczenie o naprawienie szkody za pogorszenie rzeczy przysługuje właścicielowi w przypadku, gdy działania lub zaniechania posiadacza prowadzą do obniżenia wartości użytkowej lub ekonomicznej rzeczy. Ponadto posiadacz w złej wierze odpowiada również za przypadkowe uszkodzenie lub utratę rzeczy, jednak wyłącznie do wartości rzeczy.
Powołując się na literaturę i dotychczasowe orzecznictwo, SN wskazał, że szkoda polegająca na zmniejszeniu wartości nieruchomości występuje jedynie wtedy, gdy obniżenie wartości nieruchomości ma trwały i nieodwracalny charakter. Jednocześnie, nie można dokonać właściwej oceny trwałości zaistniałego stanu pogorszenia, w sytuacji gdy właściciel ma możliwość wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym doprowadzając w konsekwencji do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. W tym wypadku przywrócenie stanu zgodnego z prawem wiąże się zazwyczaj z uzyskaniem przez przedsiębiorstwo energetyczne tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości, co wiąże się bezpośrednio z obowiązkiem zapłaty na rzecz właściciela stosownego ekwiwalentu, wykluczającego możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym.
SN przywołał i podzielił zdanie judykatury, w którym przedstawiono pogląd, że nie można uznać za pogorszenie rzeczy takiego zmniejszenia jej wartości, które podlega kompensacji z racji wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy.
Analizując stan faktyczny i prawny w przedmiotowej sprawie SN wskazał ostatecznie, że pogorszenie nieruchomości, wynikłe z wybudowania na niej urządzeń elektroenergetycznych jest rekompensowane poprzez świadczenie, jakie właściciel może uzyskać w związku z obciążeniem jego prawa służebnością przesyłu. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno równoważyć wszelki uszczerbek związany z trwałym obciążeniem nieruchomości.
Zobacz: Co to jest szkoda pośrednia?
Podsumowanie
Podsumowując, omówiona uchwała SN ma praktyczne znaczenie dla właścicieli nieruchomości, na których bez ich zgody umieszczone zostały urządzenia przesyłowe. SN jasno wskazał, że w takim przypadku właścicielowi przysługuje w pierwszej kolejności roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem, które powinno zrekompensować wszelkie szkody związane z obciążeniem nieruchomości. Właściciele nieruchomości nie mogą w takim przypadku skutecznie dochodzić naprawienia szkody z powodu obniżenia wartości tej nieruchomości w związku z normalnym korzystaniem z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu. Zdaniem SN, roszczenie o naprawienie szkody z tytułu pogorszenia rzeczy jest zasadne w przypadku kiedy pogorszenie to łączy się z nieprawidłowym korzystaniem z danej rzeczy, np. w sytuacji kiedy wskutek pożaru wywołanego awarią instalacji elektrycznej zniszczeniu uległy części składowe gruntu: budynek, roślinność itp.