Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) to instytucja, do której zadań należy ochrona rynku przed monopolem i zachowaniami ograniczającymi konkurencję. Prezes UOKiK jest uprawniony m.in. do prowadzenia postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję – nadużywania pozycji dominującej na rynku oraz niedozwolonych porozumień (karteli), które mogą zakończyć się nakazem zaniechania niedozwolonego działania lub wysoką karą pieniężną (nawet 10 % obrotu).
Działania niezgodne z regułami konkurencji
Przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazują praktyk ograniczających konkurencję. Przedsiębiorca może dopuścić się naruszenia przepisów antymonopolowych poprzez nadużywanie pozycji dominującej lub zawieranie niedozwolonych porozumień z innymi przedsiębiorcami, które ograniczają konkurencję na rynku.
Pojęcie porozumienia jest bardzo szerokie - nie chodzi tu wyłącznie o pisemne uzgodnienia, ale o wszelkie typy uzgodnień między przedsiębiorcami. Może tu chodzić więc zarówno o umowy pisemne, ustne ustalenia, a nawet jednostronne przekazywanie informacji wrażliwych z punktu widzenia procesu konkurencji. Tego typu porozumienia są w całości lub w odpowiedniej części nieważne.
Możemy wyróżnić 2 rodzaje porozumień ograniczających konkurencję:
- porozumienia horyzontalne (kartele) – zawierane pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu, np. producent – producent,
- porozumienia wertykalne – zawierane pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, np. producent – sprzedawca.
Najczęstsze naruszenia przepisów o ochronie konkurencji polegają na tym, że przedsiębiorcy:
- wspólnie ustalają ceny (zmowa cenowa), wielkość produkcji lub sprzedaży (zmowy kontyngentowe).
- dzielą między siebie rynek lub grupy konsumentów;
- zawierają tzw. zmowy przetargowe.
,,Świadek koronny'' dla przedsiębiorcy
Przedsiębiorca, który dopuścił się zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję, może starać się o zmniejszenie wymiaru kary lub nawet o odstąpienie od ukarania w ramach leniency - programowi łagodzenia kar. Program ten stanowi odpowiednik instytucji świadka koronnego w prawie karnym.
Aby przedsiębiorca, który był stroną porozumienia ograniczającego porozumienie (np. zmowy cenowej) mógł skorzystać z leniency, musi dobrowolnie i z własnej inicjatywy ujawnić Prezesowi UOKiK wszelkie informacje na temat nielegalnego porozumienia, przed wszczęciem postępowania lub w jego trakcie. Warto zaznaczyć, że złożenie wniosku leniency chroni osoby zarządzające tym przedsiębiorstwem, jeżeli współpracują z urzędem. Dlatego też w przypadku zwolnienia lub redukcji kary pieniężnej analogiczne korzyści otrzyma osoba fizyczna.
Niezależnie od przedsiębiorcy, osoba zarządzająca zatrudniona w tym przedsiębiorstwie może samodzielnie złożyć wniosek w trybie leniency.
Całkowite zwolnienie z kary
Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o całkowite zwolnienie z kary lub o jej obniżenie. Odstąpienie od ukarania jest możliwe po spełnieniu następujących warunków przez przedsiębiorcę:
- jako pierwszy złożył wniosek;
- dostarczył istotnych dowodów lub informacji o porozumieniu, pod warunkiem, że Prezes Urzędu nie posiadał takich informacji lub dowodów w czasie ich przedstawiania przez przedsiębiorcę – istotne dowody lub informacje to takie, które umożliwiają wszczęcie postępowania antymonopolowego albo takie, które umożliwią Prezesowi UOKiK zdobycie takiego dowodu.
- nie ujawnił się z zamiarem złożenia wniosku;
- najpóźniej z dniem złożenia wniosku zaprzestał działalności w kartelu;
- w pełni współpracował z Prezesem UOKiK w toku postępowania.
O całkowite zwolnienie z ukarania nie może ubiegać się przedsiębiorca, który był inicjatorem porozumienia lub nakłaniał innych do uczestnictwa.
Obniżenie wymiaru kary
Obniżenie wymiaru kary jest możliwe wobec przedsiębiorcy, który spełnił następujące warunki:
- złożył wniosek o zastosowanie leniency (nie koniecznie jako pierwszy)
- zaprzestał działalności w kartelu najpóźniej w dniu złożenia wniosku;
- współpracował z Prezesem UOKiK w toku postępowania;
- nie ujawnił zamiaru złożenia wniosku;
- przedstawił dowód mający istotne znaczenie dla rozpatrywanej sprawy, którego Prezes Urzędu nie posiadał.
Każdy kolejny uczestnik zmowy może liczyć na następującą redukcję wysokości kary:
- 30-50% w stosunku do wysokości kary, jaka zostałaby nałożona na przedsiębiorcę, gdyby nie złożył wniosku - na przedsiębiorcę, który jako pierwszy spełnił warunki;
- 20-30% dla przedsiębiorcy, który jako drugi spełnił warunki;
- maksymalnie 20% dla pozostałych przedsiębiorców, którzy spełnili warunki.
Jak złożyć wniosek?
Wniosek leniency można złożyć pisemnie lub ustnie. Wniosek pisemny (tutaj wzór UOKiK) może zostać złożony poprzez:
- osobiste doręczenie w centrali UOKiK lub jednej z delegatur,
- doręczenie na adres pocztowy centrali UOKiK lub jednej z delegatur,
- przesłanie za pośrednictwem skrzynki elektronicznej na adres: leniency@uokik.gov.pl
Wniosek w formie ustnej można wnieść poprzez nagranie treści wniosku za pomocą dyktafonu, komórki itd.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 798)