Zgodnie z przepisami ustawy o strażach gminnych z 29 sierpnia 1997 r. straż miejską tworzy rada gminy. W tym celu musi podjąć stosowną uchwałę. Przed jej podjęciem musi jednak zwrócić się do komendanta wojewódzkiego Policji o opinię. Ponadto straż może być utworzona dla kilku gmin.
Utworzenie straży
Straż gminna (w miastach nazywana strażą miejską) jest tworzona i rozwiązywana przez radę gminy (miasta). Straż jest jednostką organizacyjną gminy. Nadzór nad strażą sprawuje zarząd gminy a także Komendant Główny Policji (poprzez komendantów wojewódzkich).
Zadania straży
Straż gminna dba o spokój społeczny i bezpieczeństwo publiczne, kontroluje ruch drogowy, zapewnia bezpieczeństwo w czasie imprez masowych, doprowadza osoby nietrzeźwe do izby wytrzeźwień lub miejsca zamieszkania, konwojowanie dokumentów i przedmiotów majątkowych należących do gminy.
Wykonując swoje zadania staż może udzielać pouczeń, wystawiać mandaty, zakładać blokady na koła samochodów, wydawanie poleceń. Wszystkie te działania muszą być jednak uzasadnione i mieć na celu zapewnienie bezpieczeństwa publicznego.
Kto może zostać strażnikiem
Strażnikiem gminnym może zostać tylko obywatel polski, który ukończył 21 lat, korzysta z pełni praw publicznych ma minimum średnie wykształcenie, jest sprawna fizycznie i psychicznie, nie była karana sądownie i ma uregulowany stosunek do służby wojskowej.
Aby zostać strażnikiem należy przejść swoisty kurs przygotowawczy. Trwa on 12 miesięcy. W tym czasie strażnik zatrudniony jest przez gminę na czas określony. Dopiero po przejściu tego okresu próbnego można ze strażnikiem podpisać umowę na czas nieokreślony. W sporadycznych wypadkach można jednak pominąć okres przygotowawczy i zatrudnić strażnika od razu na czas dłuższy niż rok.
Przed przyjęciem do służby strażnik składa przewidziane w prawie ślubowanie.
Stopnie w straży miejskiej
W straży miejskiej obowiązują stopnie. Struktura straży wygląda następująco:
- Aplikant,
- Młodszy strażnik,
- Strażnik,
- Starszy strażnik,
- Młodszy inspektor,
- Inspektor,
- Starszy inspektor,
- Kierownik referatu,
- Zastępca naczelnika oddziału,
- Naczelnik oddziału,
- Zastępca komendanta Straży,
- Komendant Straży.
Jak zatem widać straż ma hierarchiczną strukturę. Do każdego stopnia przewidziane są odpowiednie symbole przypominające te występujące w wojsku lub Policji.
Obowiązki strażnika
Przy rozpoczęciu czynności strażnik powinien się wylegitymować. Powinien podać imię i nazwisko oraz stopień. A na wezwanie osoby legitymowanej również okazać legitymację służbową. Powinien to uczynić w ten sposób aby osoba ta mogła się zapoznać z legitymacją i zapisać ewentualnie dane strażnika.