Nadzór nad poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego reguluje oddzielnie każda z ustaw samorządowych tzn. ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym oraz ustawa o samorządzie województwa.
Organy sprawujące nadzór
Do organów sprawujących nadzór nad samorządem terytorialnym zaliczamy przede wszystkim:
- Wojewodę;
- Regionalną izbę obrachunkową;
- Prezesa Rady Ministrów.
O zgodności hierarchicznej aktów prawa miejscowego rozstrzyga Naczelny Sąd Administracyjny. Natomiast odwołania od decyzji wydawanych w pierwszej instancji przez organy samorządu terytorialnego rozpatruje samorządowe kolegium odwoławcze.
Organy nadzorcze wydają rozstrzygnięcia nadzorcze, czyli akt kończący postępowanie nadzorcze i konkretyzujący środek nadzoru, który organ chce zastosować.
Zobacz także: Jakie zadania ma gmina
Zakres przedmiotowy nadzoru
Odpowiednie organy mogą nadzorować następujące czynności jednostek samorządu terytorialnego:
- uchwały i zarządzenia;
- decyzje;
- polecenia wójta lub starosty do straży i inspekcji;
- spory kompetencyjne;
- bezczynność i nieskuteczność organów samorządowych;
- czynności prawa prywatnego.
Zobacz: Co to jest samorząd terytorialny
Zakres podmiotowy nadzoru
Organy nadzoru mogą sprawować pieczę nad czynnościami następujących podmiotów:
- gmin, powiatów, województw;
- jednostek pomocniczych gmin;
- związków komunalnych;
innych podmiotów samorządowych objętych nadzorem.
Zobacz również serwis: Sprawy urzędowe
Kryteria nadzoru
Artykuł 171 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że działalność samorządu terytorialnego polega nadzorowi z punktu widzenia legalności.