Radiofonia (radio) i telewizja – jak jest ich społeczna rola, a jakie ramy prawne ich działalności?
Misja radia i telewizji
Kierunki, zgodnie z którymi nadawcy radiowi i telewizyjni mogą nadawać audycje i programy, ściśle określa Ustawa o radiofonii i telewizji z dnia 29 grudnia 1992 r. Zgodnie z nią powyższe media dźwiękowe i wizualne mają za zadanie:
- Dostarczać informacji.
- Prezentować dobra kulturowe i sztukę,
- Ułatwiać korzystanie z oświaty, sportu i światowego dorobku naukowego;
- Edukować obywateli,
- Dostarczać rozrywki,
- Popierać krajową twórczość audiowizualną.
Czy każdy może założyć radio, albo telewizję?
Według prawa prasowego prawo do rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych mają jednostki publiczne radiofonii i telewizji. Mogą je otrzymać również osoby fizyczne, osoby prawne i osobowe spółki handlowe, ale pod warunkiem otrzymania koncesji. Ta jest wpisywana do rejestru programów.
Jeśli program radiowy, bądź telewizyjny będzie udostępniany tylko w obrębie jednego budynku, np. w szkole, czy na uniwersytecie, wówczas koncesja nie jest potrzebna. Jest ona zbędna także w zakładach pracy - jeśli treść programów ogranicza się do spraw związanych z tą działalnością i jest adresowana do pracowników lub innego, ściśle określonego kręgu osób związanych z nadawcą.
KRRiT – organ nadzorujący sprawy związane z radiofonią i telewizją
KRRiT, czyli Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji to organ państwowy, który ma przede wszystkim strzec wolności słowa w radiu i w telewizji. Ponadto jej rolą jest stanie na straży samodzielności dostawców usług medialnych oraz dostawców platform udostępniania wideo. Ma również za zadanie dbać o interesy odbiorców usług i użytkowników. Zapewnienie pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji również leży w kompetencji KRRiT.
W skład Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wchodzi pięciu członków. Dwóch z nich wybieranych jest przez sejm, dwóch przez prezydenta i jeden przez senat. Ich kadencja trwa 6 lat. Mają oni mieć nieprzeciętną wiedzę i doświadczenie w zakresie środków społecznego przekazu. Członkowie KRRiT samodzielnie wyławiają ze swojego grona przewodniczącego i jego zastępcę.
Koszty działalności Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji są pokrywane z budżetu Państwa.
Programy telewizyjne i audycje radiowe – główne wytyczne
Nadawcy programów telewizyjnych mają obowiązek nadawania ich w języku polskim przez 33 proc. kwartalnego czasu. Przy czym muszą być one pierwotnie wytworzone w języku polskim. Dubbing nie wlicza się do tego czasu. Serwisy informacyjne, reklamy, telesprzedaż, transmisje sportowe, przekazy tekstowe i teleturnieje również nie zaliczają się do niego.
Dodatkowo nadawcy programów telewizyjnych muszą przeznaczyć 50 proc. czasu kwartalnego na audycje europejskie, z czego minimum 10 proc. z nich ma być twórczością europejskich niezależnych producentów.
Jeśli idzie o twórców programów radiowych, mają oni obowiązków przeznaczyć co najmniej 33 proc. miesięcznego czasu nadawania w programie utworów słowno-muzycznych. Dodatkowo 60 proc. z nich ma być nadawana w godzinach 5-24. Obowiązek ten nie dotyczy nadawców programów radiowych tworzonych w całości w języku mniejszości narodowej, czy też etnicznej, bądź prowadzonych w języku regionalnym.
Reklama w telewizji i w radiu – ramy ich nadawania
Ustawodawca przewidział maksymalny łączny czas na przekazy reklamowe i telesprzedaż. I tak – w godzinach 6-18 nie może on przekroczyć 144 minut, zaś pomiędzy godz. 18-24 może wynieść 72 minuty.
Dodatkowo pasma reklamowe mogą zostać wyemitowane w przerwach co najmniej 20. minutowych w programach telewizyjnych i 10. minutowych w programach radiowych. Jeśli filmy zostały wyprodukowane dla telewizji blok reklamowy może zostać nadany 1 raz na każde pełne 45 minut jego trwania. Nie dotyczy to serii, seriali, audycji dokumentalnych oraz filmów kinematograficznych.
Nie można w ogóle nadawać reklam w czasie nadawania:
- Serwisów informacyjnych,
- Audycji o treści religijnej,
- Audycji publicystycznych i dokumentalnych, które trwają krócej niż 30 minut
- Audycji dla dzieci.
Filmy przeznaczone dla dzieci mogą zostać przerwane reklamą powyżej godziny jego trwania.
Podział mediów w Polsce
Jednym z nich jest sposób finansowanie. Zgodnie z tym podziałem w polskim systemie występują:
- Media publiczne – jak sama nazwa wskazuje fundusze na ich prowadzenie pochodzą ze środków publicznych. Ich budżet dodatkowo zasilają reklamy. Jednak nie mogą one być nadawane w trakcie audycji, a tylko pomiędzy nimi.
- Media komercyjne – są prywatną własnością przedsiębiorstw, często globalnych koncernów, które utrzymują się z funduszy własnych. W większości jest to kapitał pozyskiwany z reklam.
Media publiczne w Polsce
Zadaniem mediów publicznych jest realizacja misji publicznej. Mają nadawać dla całego społeczeństwa, jak również dla poszczególnych jego części, zróżnicowane programy w zakresie: informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu. Przekazy te nie mogą być stronnicze. Powinien je cechować pluralizm, niezależność oraz innowacyjność.
Jednostki publicznej radiofonii i telewizji w Polsce działają wyłącznie jako jednoosobowe spółki akcyjne Skarbu Państwa.
W Polsce radiofonia publiczna to Polskie Radko SA, zaś telewizja publiczna to Telewizja Polska S.A.
Przychody Telewizji Polskiej i Polskiego Radia, czyli mediów publicznych – z czego pochodzą.
Zgodnie z ustawą o radiofonii i telewizji budżet telewizji publicznej i radia publicznego może pochodzić z:
- Opłat abonentowych,
- Obrotu prawami do audycji,
- Przekazów handlowych,
- Innych źródeł.