Deficyt - czym jest. Jakie są rodzaje deficytu?
"Deficyt" to pojęcie stosowane w ekonomii do opisania sytuacji, gdy wydatki przekraczają dochody. Termin ten może się odnosić do wielu kontekstów, w zależności od konkretnego zastosowania.
Najważniejsze rodzaje deficytów (w ekonomii), to:
- Deficyt budżetowy,
- Deficyt handlowy,
- Deficyt płatniczy.
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy występuje, gdy rząd wydaje więcej pieniędzy, niż zbiera w formie podatków i innych dochodów w określonym okresie czasu, zazwyczaj w ciągu roku budżetowego. Aby pokryć ten deficyt, rząd zazwyczaj pożycza pieniądze, emitując obligacje skarbowe.
Zgodnie z art. 7 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1240, ostatnia zmiana: Dz.U. z 2023 r., poz. 803) "Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych." Przy czym dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami tego sektora.
Często deficyt budżetowy jest narzędziem polityki fiskalnej, które może być używane do stymulowania gospodarki. Na przykład, rząd może zwiększyć wydatki lub obniżyć podatki, aby zwiększyć popyt i pobudzić wzrost gospodarczy. Ta koncepcja jest częścią teorii Keynesowskiej, która sugeruje, że deficyty budżetowe mogą być korzystne w krótkim okresie, szczególnie w czasie recesji.
Jednakże, długoterminowe deficyty mogą prowadzić do poważnych problemów. Po pierwsze, muszą być finansowane przez pożyczki, co oznacza, że rząd musi płacić odsetki od swojego długu. Jeżeli dług jest zbyt duży, odsetki od długu mogą stać się znaczącym obciążeniem dla budżetu. Po drugie, zbyt duży dług publiczny może zaszkodzić gospodarce, ponieważ może prowadzić do wzrostu stóp procentowych i zmniejszyć inwestycje prywatne.
Wreszcie, zbyt duży dług publiczny może prowadzić do kryzysu zaufania na rynkach finansowych. Jeżeli inwestorzy zaczną wątpić w zdolność rządu do spłaty swojego długu, mogą zacząć sprzedawać obligacje rządowe, co może doprowadzić do gwałtownego wzrostu stóp procentowych i kryzysu finansowego.
Ostatecznie, zarządzanie deficytem budżetowym jest kwestią równowagi. Niezbędne jest odpowiednie planowanie i zarządzanie, aby zapewnić, że deficyty są używane do stymulowania gospodarki w odpowiednich momentach, a jednocześnie nie doprowadzić do nadmiernego obciążenia długiem.
Deficyt handlowy
Deficyt handlowy to sytuacja, kiedy kraj importuje więcej towarów i usług, niż eksportuje. Jest to jeden z komponentów bilansu płatniczego kraju, który obejmuje nie tylko handel towarami i usługami, ale również przepływ kapitału i transferów.
Deficyt handlowy nie zawsze jest sytuacją negatywną dla gospodarki danego kraju. Może to być sytuacja naturalna dla kraju, który jest w fazie intensywnego rozwoju i potrzebuje importować więcej surowców, technologii i innych towarów, które nie są dostępne w kraju. Kraj może również zdecydować się na importowanie określonych towarów, jeżeli jest to tańsze lub bardziej efektywne, niż produkcja tych towarów na miejscu.
Ale długotrwały deficyt handlowy może być problematyczny, jeżeli kraj musi ciągle pożyczać pieniądze, aby finansować swój import. Może to prowadzić do zwiększenia zadłużenia zagranicznego. Ponadto, jeśli kraj jest zbyt zależny od importu określonych towarów, może to stwarzać ryzyko, jeśli dostęp do tych towarów zostanie zakłócony.
Deficyt handlowy może również mieć wpływ na wartość waluty kraju. Jeżeli popyt na walutę kraju jest niski, ponieważ import przewyższa eksport, może to prowadzić do osłabienia waluty. Osłabienie waluty może z kolei zwiększyć koszt importu, co może przyczynić się do inflacji.
Zarządzanie deficytem handlowym jest istotnym aspektem polityki gospodarczej kraju.
Deficyt płatniczy
Deficyt płatniczy występuje, gdy kraj ma więcej płatności wobec innych krajów, niż otrzymuje od nich. Bilans płatniczy obejmuje wszystkie transakcje między krajem a resztą świata, takie jak handel towarami i usługami, przepływy kapitału i transferów. Deficyt płatniczy jest zatem szerszym pojęciem niż deficyt handlowy, który dotyczy tylko handlu towarami i usługami.
Główne składniki bilansu płatniczego to:
1) Bilans bieżący: obejmuje handel towarami i usługami, dochody z inwestycji oraz transfery bieżące (np. pomoc zagraniczna). Deficyt na rachunku bieżącym zwykle wynika z deficytu handlowego.
2) Bilans kapitałowy i finansowy: obejmuje przepływy kapitałowe, takie jak inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe i inne inwestycje, które prowadzą do zwiększenia lub zmniejszenia aktywów i zobowiązań finansowych.
Deficyt płatniczy może prowadzić do różnych skutków, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych:
1) Osłabienie waluty: Jeżeli kraj ma deficyt płatniczy, może to prowadzić do spadku wartości jego waluty względem innych walut. Spadek wartości waluty może z kolei zwiększyć koszty importu, co może prowadzić do inflacji.
2) Zwiększone zadłużenie zagraniczne: Aby pokryć deficyt płatniczy, kraj może być zmuszony do zaciągania pożyczek zagranicznych lub emisji długu denominowanego w walucie obcej. W rezultacie, zadłużenie zagraniczne może wzrosnąć, co może prowadzić do problemów finansowych i kryzysów dłużnych.
3) Zmniejszenie rezerw walutowych: Kraj z deficytem płatniczym może zacząć wykorzystywać swoje rezerwy walutowe, aby pokryć różnicę. W przypadku długotrwałego deficytu płatniczego, może to prowadzić do wyczerpania rezerw walutowych, co zwiększa podatność kraju na wahania rynku i kryzysy finansowe.
4) Wzrost stóp procentowych: W celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego i sfinansowania deficytu płatniczego, kraj może być zmuszony do podnoszenia stóp procentowych. Wyższe stopy procentowe mogą hamować inwestycje krajowe i spowolnić wzrost gospodarczy.
5) Wzmocnienie sektora eksportowego: Długotrwały deficyt płatniczy może również stymulować sektor eksportowy. Osłabienie waluty (które jest częstym skutkiem deficytu płatniczego) może sprawić, że eksport kraju stanie się tańszy i bardziej konkurencyjny na rynkach międzynarodowych. To z kolei może prowadzić do wzrostu produkcji i zatrudnienia w sektorach eksportowych.
6) Dostęp do zasobów i technologii zagranicznej: Importowanie towarów i usług z zagranicy umożliwia krajowi korzystanie z zasobów, technologii i umiejętności, które mogą nie być dostępne na miejscu. Może to przyczynić się do zwiększenia produktywności i innowacyjności.
7) Inwestycje zagraniczne: Deficyt płatniczy może prowadzić do zwiększonego napływu inwestycji zagranicznych. Zagraniczni inwestorzy mogą wykorzystać możliwości wynikające z osłabienia waluty i zakupić aktywa w kraju po niższych cenach. Te inwestycje mogą pomóc w stymulowaniu wzrostu gospodarczego.
Pomimo tych potencjalnych korzyści, deficyt płatniczy może być niezrównoważony, jeśli jest zbyt duży lub trwa zbyt długo. Rządy i banki centralne często podejmują działania w celu zarządzania swoim bilansem płatniczym i zapewnienia, że nie prowadzi on do nierównowagi gospodarczej. Może to obejmować manipulację stawkami procentowymi, interwencje na rynkach walutowych, a także politykę handlową i fiskalną.