Niezdolność do pracy jest to całkowita lub częściowa utrata zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu bez rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Stwierdzenie niezdolności do pracy to podstawowy warunek nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Niekiedy od uzyskania orzeczenia o niezdolności do pracy uzależnione jest przyznanie emerytury albo renty rodzinnej. Do końca października 2005 r. niezdolność do pracy mogła być zakwalifikowana jako trwała – jeżeli według wiedzy medycznej nie było rokowań odzyskania zdolności do pracy, lub okresowa – jeżeli takie rokowania istniały.
Od 1 listopada 2005 r. niezdolność do pracy jest orzekana tylko na czas określony – nie dłuższy niż 5 lat. Możliwe jest jej orzeczenie na okres dłuższy niż 5 lat tylko wtedy, gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.
Osoba całkowicie niezdolna do pracy – osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Osoba częściowo niezdolna do pracy – osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.