Kombatant wojenny – kto to?
Na początku warto określić, kim są kombatanci. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o kombatantach:
„Kombatantami są osoby, które brały udział w wojnach, działaniach zbrojnych i powstaniach narodowych, wchodząc w skład formacji wojskowych lub organizacji walczących o suwerenność i niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej."
Na gruncie ustawy za działalność kombatancką uznaje się:
- pełnienie służby wojskowej w Wojsku Polskim lub w polskich formacjach wojskowych przy armiach sojuszniczych podczas działań wojennych prowadzonych na wszystkich frontach przez Państwo Polskie;
- pełnienie służby w polskich podziemnych formacjach i organizacjach, w tym w działających w ramach tych organizacji oddziałach partyzanckich w okresie wojny 1939–1945;
- pełnienie służby wojskowej w armiach sojuszniczych, a także w sojuszniczych organizacjach ruchu oporu w okresie wojny 1939–1945, z wyjątkiem formacji Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (NKWD) oraz innych specjalnych formacji, które prowadziły działalność przeciwko ludności polskiej;
- pełnienie służby w polskich podziemnych formacjach wojskowych lub organizacjach niepodległościowych na terytorium Państwa Polskiego w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r. oraz w granicach powojennych w okresie od wkroczenia armii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) do dnia 21 października 1963 r., jeżeli były to formacje lub organizacje stawiające sobie za cel niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej;
- uczestniczenie w walkach w jednostkach Wojska Polskiego oraz zmilitaryzowanych służbach państwowych z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz grupami Wehrwolfu;
- uczestniczenie w tzw. Niszczycielskich Batalionach („Istriebitielnych Batalionach”) na dawnych ziemiach polskich w województwach: lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i wołyńskim w obronie ludności polskiej przed ukraińskimi nacjonalistami, w latach 1944–1945.
Polecamy: Pracownicze plany kapitałowe. Nowe obowiązki pracodawców i płatników.
Polecamy: PPK dla pracownika
Aby móc skorzystać z uregulowanych w ustawie praw, należy złożyć wniosek o wydanie decyzji przyznającej uprawnienia kombatanckie. Taką decyzję wydaje Szef Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Emerytura kombatanta
Ze względu na szczególne zasługi w obronie suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej są traktowani wyjątkowo przez polskie prawo. Przede wszystkim mogą liczyć na wcześniejsze przejście na emeryturę, wyższe świadczenie emerytalne oraz specjalne dodatki. Okresy wskazane szczegółowo w ustawie przy ustalaniu prawa do emerytury liczy się w ich przypadku podwójnie.
Zalicza się do nich okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, okresy zaliczane do okresów tej działalności, a także okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, okresy pracy przymusowej wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w czasie II wojny światowej oraz na obszarze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w okresie od 17 września 1939 r. do 31 grudnia 1956 r., pracę wykonywaną na rozkaz władz alianckich do 31 grudnia 1945 r., a także pracę w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu i w batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim.
Wiek emerytalny w przypadku kombatantów jest obniżony i wynosi 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny.
Dodatki do emerytury kombatanta
Osoby legitymujące się uprawnieniami kombatanckimi mogą składać wnioski o dodatek kombatancki i kompensacyjny. Przy wnioskowaniu o te dwa dodatki należy dołączyć dokument potwierdzający uprawnienia kombatanckie.
Dodatek kombatancki
Kombatant przede wszystkim może liczyć na dodatek kombatancki. Wysokość tego dodatku podlega corocznej waloryzacji z dniem 1 marca. Od 1 marca 2019 r. do 29 lutego 2020 r. wynosi 222,01 zł. Jest to kwota netto, którą kombatant otrzyma w całości. Wypłacana jest razem z comiesięczną emeryturą.
Jeśli jedna osoba uprawniona jest jednocześnie do dodatku kombatanckiego i za tajne nauczanie, przysługuje jej tylko jedno, wyższe świadczenie.
Wniosek o dodatek kombatancki składa się na jednym formularzu razem z wnioskiem o dodatek kompensacyjny i ryczałt energetyczny.
Więcej o dodatku kombatanckim przeczytasz w artykule: Dodatek kombatancki - wniosek, wysokość 2019/2020
Dodatek kompensacyjny
Kombatantom przysługuje także dodatek kompensacyjny. Jego wysokość określa się jako 15% dodatku kombatanckiego obowiązującego w danym momencie. Aktualnie dodatek kombatancki wynosi 222,01 zł, więc dodatek kompensacyjny przysługuje w wysokości 33,30 zł. Wniosek o dodatek kompensacyjny składa się na jednym formularzu z wnioskiem o dodatek kombatancki (Wniosek ERK). Można go pobrać ze strony internetowej ZUS bądź uzyskać w punkcie informacyjnym jednostki organizacyjnej ZUS.
Prawo nie przewiduje konkretnego terminu na złożenie wniosku. Dopuszcza się złożenie wniosku osobiście lub przez pełnomocnika. Należy udać się w tym celu do dowolnej jednostki ZUS i zrobić to pisemnie bądź ustnie do protokołu. Co więcej, wnioski składa się także za pośrednictwem poczty lub polskiego urzędu konsularnego.
Dodatek pielęgnacyjny
Kombatantowi, któremu nie przysługuje emerytura lub renta zgodnie z ustawą o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin lub na podstawie innych przepisów i który nie ma środków niezbędnych do utrzymania, można w drodze wyjątku przyznać prawo do najniższej emerytury na gruncie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do emerytury przyznanej w tym trybie przysługuje dodatek pielęgnacyjny.
Przede wszystkim dodatek pielęgnacyjny otrzyma emeryt, który ukończy 75 rok życia. Wówczas organ emerytalny z urzędu powiększy emeryturę o 222,01 zł netto. Dodatek ten jest więc równej wysokości jak dodatek kombatancki oraz jest corocznie waloryzowany z dniem 1 marca.
Ponadto dodatek pielęgnacyjny można otrzymać w przypadku uznania za osobę całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji. Jednak w tym przypadku należy złożyć do organu emerytalnego stosowny wniosek wraz z dokumentem potwierdzającym stan zdrowia kombatanta.
Jeśli kombatant przebywa w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie będzie mu przysługiwał, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.
Prawo do opieki socjalnej i zdrowotnej
Kombatanci korzystają z pierwszeństwa do środowiskowej opieki socjalnej w miejscu zamieszkania, w uzyskaniu miejsc w domach pomocy społecznej. Dotyczy to w szczególności domów przeznaczonych dla kombatantów.
Pomoc finansowa
Kombatantom, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej czy zdrowotnej oraz w związku z zaistnieniem zdarzeń losowych, przewiduje się przyznanie pomocy pieniężnej. Może być to wsparcie jednorazowe bądź okresowe. Przyznaje się je na wniosek osoby zainteresowanej decyzją administracyjną Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Kombatant może skorzystać z tego rodzaju pomocy nie częściej niż raz na 12 miesięcy.
Pomoc pieniężną jednorazową przyznaje się w szczególności na:
- częściowe pokrycie kosztów zakupu wózka inwalidzkiego, sprzętu rehabilitacyjnego lub wyrobów medycznych;
- dostosowanie pomieszczeń mieszkalnych do rodzaju niepełnosprawności.
Natomiast pomoc pieniężną okresową można przyznać w szczególności na:
- zaspokojenie potrzeb bytowych i ochronę zdrowia w przypadku długotrwałej choroby powodującej wzrost kosztów utrzymania, zakupu leków, środków opatrunkowych oraz dojazdów do zakładów leczniczych na zabiegi medyczne i rehabilitacyjne;
- opłacenie pomocy pielęgnacyjnej niezbędnej z uwagi na wiek oraz stan zdrowia;
- opłacenie lektora dla ociemniałych kombatantów będących inwalidami wojennymi.
Ulgi, dodatki i ryczałty
Wśród przywilejów przyznanych kombatantom można wyliczyć:
- ulgę w wysokości 51% na przejazdy w komunikacji krajowej środkami publicznego transportu zbiorowego;
- dodatek kompensacyjny w wysokości 15% dodatku kombatanckiego (15% x 222,01 zł= 33,30 zł);
- ryczałt energetyczny w wysokości 171,41 zł miesięcznie.
Świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego
Kombatantom, którzy:
- nie posiadają prawa do żadnych świadczeń rentowych lub emerytalnych ani prawa do uposażenia w stanie spoczynku albo uposażenia rodzinnego,
- nie osiągają dochodów z tytułu pracy, pozarolniczej działalności gospodarczej podlegającej ubezpieczeniu społecznemu lub z tytułu rolniczej działalności gospodarczej podlegającej obowiązkowemu ubezpieczeniu rolników,
- osiągnęli wiek 55 lat (kobiety) i 60 lat (mężczyźni),
przysługuje świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego. Mogą oni również liczyć na omówione powyżej ulgi, dodatki i ryczałty. Świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego, dodatek kompensacyjny oraz ryczałt energetyczny wypłacane są kwartalnie w trzecim miesiącu kwartału.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dziennik Ustaw rok 2018 poz. 276)
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dziennik Ustaw rok 2018 poz. 1270)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie przyznawania dodatku kombatanckiego oraz emerytury i renty przyznawanych w drodze wyjątku (Dziennik Ustaw rok 2014 poz. 997)