Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodziców (art. 93 § 1 k.r.o.). Jednakże w sytuacji, gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców (art. 111 § 1 k.r.o). Nie ulega wątpliwości, iż pozbawienie władzy rodzicielskiej stanowi najbardziej drastyczny środek ingerencji sądu w sferę tej władzy, polega bowiem na tym, że rodzice tracą całkowicie tę władzę. Dokonując zatem wykładni przepisu art. 111 § 1 k.r.o., trzeba mieć na uwadze, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące. Muszą to być poważne zaniedbania bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości. W przepisie art. 111 § 1 k.r.o. chodzi o zaniedbania rodziców, które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli.
Polecamy: Umowy terminowe po zmianach (książka)
Zaniedbania o mniejszym ciężarze, nieosiągające takich cech, uzasadniają jedynie wydanie odpowiednich zarządzeń przewidzianych w art. 109 k.r.o. Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najsurowszy środek ingerencji sądu, który można zastosować dopiero wówczas, gdy stosowane dotychczas łagodniejsze środki okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach danego wypadku jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 roku, sygn.. akt III CKN 122/97, publ. LEX).
Zobacz również: Wzór wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej
Jako konkretne przyczyny pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej z powodu jej nadużywania lub zaniedbań w jej wykonywaniu można m.in. wskazać:
- agresywne zachowanie jednego z rodziców wobec dziecka lub nawet drugiego z rodziców w sytuacji, gdy postępowanie rodzica obiektywnie wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka, choćby nie było to związane z subiektywnym, negatywnym nastawieniem rodzica wobec dziecka (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 roku, sygn.. akt I CKN 931/00, publ. LEX);
- nadużywanie alkoholu lub środków odurzających przez rodzica, a także rozpijanie dziecka;
- uprawianie przestępczego procederu przez rodzica lub nakłanianie do takiego postępowania dziecka;
- uporczywe i złośliwe uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2000 roku, sygn.. akt III CKN 834/99, publ. LEX)
- pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowywania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe - wbrew woli matki - w obcym kraju (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1970 roku, sygn.. akt III CRN 181/70, publ. LEX).
W tym miejscu zaznaczyć należy, iż prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem jest niezależne od władzy rodzicielskiej. Powyższe oznacza, iż w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej czy też jej ograniczenia rodzice w dalszym ciągu mają prawo do osobistej styczności z dzieckiem (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2004 roku, sygn.. akt IV CK 615/03, publ. LEX).
Polecamy serwis: Władza rodzicielska