Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej
W świetle powyższego przepisu wyróżnia się trzy przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej:
1) trwała przeszkoda w jej wykonywaniu,
2) nadużywanie tej władzy,
3) rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców.
Odnośnie trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, podnosi się, że jest to taka okoliczność, która według rozsądnego przewidywania będzie trwała przez długi czas, niedający się ustalić albo trudny do przewidzenia, ale obejmujący okres długotrwały, z reguły wieloletni.
Jako przykłady można przytoczyć zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd orzeka pozbawienie władzy rodzicielskiej, jego wyjazd na stałe lub nawet na czas nieokreślony za granicę, połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie w zakładzie karnym w celu odbycia długotrwałej kary, czy też umieszczenie w zakładzie leczniczym z powodu nieuleczalnej choroby.
Z kolei nadużywanie władzy rodzicielskiej oznacza stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej przez rodziców. Natomiast rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka to skrajne przypadki zaniechania przez rodziców realizacji podstawowych czynności, warunkujących prawidłowy rozwój dziecka, jak np. porzucenie go czy też dopuszczenie do jego przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia.
Sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej
W razie stwierdzenia występowania choćby jednej z przesłanek sąd obligatoryjnie wyda postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Jednakże, w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej, jak też o przywrócenie tej władzy, są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym. Postępowanie w tych sprawach może być wszczęte na wniosek każdego z rodziców lub z urzędu. Właściwość sądu określa art. 569 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym właściwy jest wyłącznie sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. Postępowanie dotyczy osoby, która ma podlegać pieczy prawnej. W wypadkach nagłych sąd opiekuńczy wydaje z urzędu wszelkie potrzebne zarządzenia nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej, zawiadamiając o tym sąd opiekuńczy miejscowo właściwy.
O ustaniu przyczyny pozbawienia sąd opiekuńczy dowiaduje się z racji sprawowanego nadzoru albo w wyniku zawiadomienia przez każdą osobę posiadającą wiedzę w tym przedmiocie lub przez odpowiednie jednostki organizacyjne do których należą, m.in. policja czy też placówki oświatowe.
Złożenie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej, zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, obarczone zostało opłatą w wysokości 40 zł.