Zagadnienie pieczy zastępczej uregulowane jest w sposób kompleksowy w jednym akcie prawny – ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. 2011 nr 149 poz. 887 z późn. zm.).
Piecza zastępcza - definicja
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ustawy system pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej, w zakresie ustalonym ustawą, spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. Piecza zastępcza jako forma sprawowania opieki i wychowania dziecka występuje co do zasady w dwóch formach.
Rodzinna piecza zastępcza
Po pierwsze jako rodzinna piecza zastępcza, którą możemy podzielić na dwa typy:
- rodzina zastępcza (spokrewniona, niezawodowa, zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna),
- rodzinny dom dziecka.
Stanowi ona formę zapewnienia opieki dziecku, które zostało jej całkowicie/ częściowo pozbawione. Typ ten ma charakter przejściowy (czasowy).
Instytucjonalna piecza zastępcza
Druga forma to instytucjonalna piecza zastępcza. Wyróżniamy:
- placówki opiekuńczo-wychowawcze,
- regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne,
- interwencyjne ośrodki preadopcyjne.
Piecza zastępcza znajdzie zastosowanie wówczas, gdy rodzice nie mogą wychowywać dzieci. Może ona realizować różne cele. Pierwszym z nich jest wykonanie planu pracy z rodziną. Drugim natomiast – dążenie do przysposobienia dziecka, przygotowanie go do godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia (pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki, nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami) w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych, a także zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.
Od 2013 roku do form pieczy zastępczej włączone zostały także niepubliczne rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego. Nastąpiło to na skutek nowelizacji ustawy. Celem powyższej zmiany było uelastycznienie sposobu organizowania opieki nad dziećmi.
Alimenty na dziecko pracujące i uczące się
Piecza zastępcza 2015-2019
W sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny trwają prace nad nowelizacją ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Przewidywany koniec prac to sierpień 2014. Projekt wprowadza kilkadziesiąt zmian, które mają poprawić funkcjonowanie systemu wprowadzonego w 2012 r.
Piecza zastępcza – konieczne dokumenty
Ważna zmiana dotyczy zbioru dokumentów gromadzonych przez kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenia rodzinnego domu dziecka. Zgodnie z postanowieniami projektu są oni zobligowani do uzyskania zaświadczenia wystawionego przez psychologa. W obecnym stanie prawnym wystarczające jest zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia, wystawione przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Psycholog, jako specjalista, oceni predyspozycje i motywy kandydatów. Pozwoli to wykluczyć osoby, które ze względów psychologicznych nie powinny pełnić roli rodziny zastępczej już na etapie kwalifikacji. Zostanie wprowadzony również obowiązek aktualizacji zaświadczeń, co będzie następować regularnie, co dwa lata.
Polecamy serwis: Sprawy rodzinne
Nadzór wojewody nad pieczą zastępczą
Autorzy projektu dążą także do wzmocnienia nadzoru nad rodzinną pieczą zastępczą. Obecnie przepisy przewidują nadzór wojewody jedynie nad działalnością placówek opiekuńczo-wychowawczych, natomiast zadania dotyczące wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej wojewoda może tylko monitorować. Zdaniem autorów projektu rozwiązanie to jest niewystarczające. Proponują, aby wojewoda sprawował kontrolę nad realizacją zadań z zakresy wspierania rodziny, pieczy zastępczej, usamodzielnień pełnoletnich wychowanków i adopcji, a także nad tym, czy pracownicy jednostek, które się tym zajmują, mają właściwe kwalifikacje. W praktyce oznacza to, że wojewoda będzie mógł sprawować kontrolę np. nad placówkami wsparcia dziennego, placówkami opiekuńczo-wychowawczymi, ośrodkami preadopcyjnymi, powiatowymi centrami pomocy rodzinie a także organizatorami rodzinnej pieczy zastępczej.
Kompetencje sądu i starosty w zakresie pieczy zastępczej
Pierwotna propozycja dotyczyła ograniczenia władzy i kompetencji sędziów w tym zakresie. Zgodnie z projektem mieli oni jedynie podejmować postanowienie w sprawie umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Do starosty miała natomiast należeć kompetencja do podejmowania decyzji dot. miejsca pobytu dziecka. Miał on decydować, czy małoletni trafi do placówki opiekuńczo-wychowawczej, czy do jednej z rodzinnych form pieczy zastępczej. To jego zadaniem miało być wskazanie konkretnej jednostki/opiekunów dziecka.
Program asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej na rok 2014
Nowelizacja ma na celu usprawnienie systemu pieczy zastępczej. Sędziowie bowiem nie zawsze mają wiedzę dotyczą organizacji opieki nad dziećmi na danym terenie (gminie/ powiecie). Informacjami w powyższym zakresie dysponuje natomiast starosta. To on wie, czy np. dominują formy opieki zinstytucjonalizowanej czy rodzinnej. Wskazane zmiany proceduralne pociągnęłyby za sobą konieczność kolejnych zmian legislacyjnych. Objęłoby to m.in.: kodeks rodzinny i opiekuńczy czy kodeks postępowania cywilnego.
Zgodnie z autopoprawką posłów koalicji sąd nadal będzie decydował o tym, gdzie zostanie umieszczone dziecko pozbawione właściwej opieki ze strony rodziców.
Projekt znajduje się obecnie na wstępnym etapie legislacyjnym, został skierowany do I czytania.
Polecamy serwis: Sprawy rodzinne
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. 2011 nr 149 poz. 887 z późn. zm.).
Projekt nowelizacji ustawy z 9 czerwca 2011 r. w wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2013 r. poz. 135).