Kto może rozliczyć się jako osoba samotnie wychowująca dziecko? Związek nieformalny z nowym partnerem nie wpływa na możliwość preferencyjnego rozliczenia PIT na zasadach przewidzianych dla osoby samotnie wychowującej dzieci.
- Prawo do skorzystania z preferencyjnego rozliczenia PIT dla osób samotnie wychowujących dzieci
- Partner z nieformalnego związku nie ingeruje w proces wychowywania dzieci
- Osoba faktycznie samotnie wychowująca, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców
- Matka ma prawo do preferencyjnego opodatkowania w sytuacji gdy zamieszkuje z osobami niewychowującymi i nieobowiązanymi do wychowywania dzieci
Prawo do skorzystania z preferencyjnego rozliczenia PIT dla osób samotnie wychowujących dzieci
Ustawodawca uzależnił prawo do skorzystania z preferencyjnych zasad obliczania podatku dochodowego dochodowego od osób fizycznych (PIT) dla osób samotnie wychowujących dzieci od spełnienia łącznie następujących warunków:
posiadania przez rodzica statusu osoby samotnie wychowującej dzieci (dziecko),
wychowywania przez rodzica samotnie w roku podatkowym dzieci (dziecko),
nieuzyskiwania przez rodzica i dzieci (dziecko) przychodów/dochodów, do których zastosowanie mają przepisy art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych lub ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym z wyjątkiem najmu prywatnego – w zakresie osiągniętych w roku podatkowym przychodów, poniesionych kosztów uzyskania przychodów, zobowiązania lub uprawnienia do zwiększania lub pomniejszenia podstawy opodatkowania albo przychodów, zobowiązania lub uprawnienia do dokonywania innych doliczeń lub odliczeń,
niepodlegania przez rodzica i dzieci (dziecko) opodatkowaniu na zasadach wynikających z ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym lub ustawy z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.
Przy czym, przepis ustawy o PIT w tym zakresie nie może być odczytywany w ten sposób, że każda osoba mająca dzieci i znajdująca się w stanie wolnym jest osobą samotnie wychowującą dziecko.
Z istoty pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko” wynika, że jest to osoba, która w określonej sytuacji, w określonym czasie, tj. w roku podatkowym, zupełnie sama (bez udziału drugiej osoby), zajmuje się wychowywaniem dziecka. Ustawodawca uzależnił bowiem prawo do skorzystania z preferencyjnych zasad rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych od spełnienia m.in. warunku samotnego wychowywania w roku podatkowym dzieci (dziecka) wymienionych w art. 6 ust. 4c ustawy o PIT. Przepis ten wymienia enumeratywnie osoby, którym przysługuje status osób samotnie wychowujących dzieci, odwołując się zarówno do statusu cywilnoprawnego osoby wychowującej dzieci, jak również do tego, że osoba ta w roku podatkowym musi faktycznie wychowywać dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców.
Prześledźmy poniżej treść jednej z najnowszych interpretacji indywidualnych Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w tym temacie, opublikowaną w styczniu tego roku (nr 0113-KDIPT2-2.4011.681.2023.2.DA).
Partner z nieformalnego związku nie ingeruje w proces wychowywania dzieci
Z opisu sprawy, która była przedmiotem interpretacji, wynika, że od 2012 r. jest Pani osobą rozwiedzioną na podstawie wyroku rozwodowego z 23 października 2012 r., uprawomocnionego 12 listopada 2012 r. Z byłym mężem ma Pani dwoje małoletnich, uczących się dzieci (córkę urodzoną w 2006 r. i syna urodzonego w 2008 r.). Pani były mąż zamieszkuje osobno (w innym mieście) i nie wychowuje dzieci, nie podejmuje czynności faktycznych przy dzieciach, mających na celu ich wychowywanie. Aktualnie jest Pani w nieformalnym związku i z obecnym partnerem ma Pani syna urodzonego w 2023 r. Obecny Pani partner nie ingeruje w proces wychowywania dzieci, których nie jest biologicznym ojcem, a także nie łoży na ich utrzymanie.
15 grudnia 2015 r. Sąd ustalił kontakty ojca z dziećmi w następujący sposób: drugi weekend w miesiącu od soboty 10 rano do niedzieli do godziny 16, dwa tygodnie wakacji letnich, tydzień ferii zimowych, w Boże Narodzenie − 1 dzień, w Wielkanoc − 1 dzień. Dodatkowo Sąd ograniczył władzę rodzicielską Pani byłemu mężowi (ograniczenie dotyczy wszystkich aspektów oprócz nauki i leczenia) i jednocześnie wskazał, że miejscem zamieszkania dzieci każdorazowo jest miejsce zamieszkania matki.
Pani były mąż nie realizuje kontaktów ustalonych sądownie, a z każdym rokiem zmniejsza się liczba spotkań. W 2023 r. ojciec spędził z dziećmi 5 dni w wakacje (powinien 14), nie zrealizował jednego weekendu (2 dni), w ferie spędził 4 dni (powinien 8).
Sąd zobowiązał Pani byłego męża do płacenia alimentów na dwójkę małoletnich dzieci, które płaci w terminie, niemniej, nigdy poza alimentami nie dołożył się do żadnych wydatków związanych z dziećmi.
Na podstawie orzeczenia Sądu Pani dzieci nie zostały umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych.
W 2023 r. nie osiągnęła Pani dochodów opodatkowanych według skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ustawy o PIT. Jedynym Pani źródłem dochodu w 2023 r. był dochód z umowy o pracę.
W 2023 r. w stosunku do Pani i Pani dwójki dzieci, których ojcem jest Pani były mąż, nie miały zastosowania przepisy: art. 30c ustawy o PIT, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym z wyjątkiem najmu prywatnego lub ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym albo w ustawie z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.
Pani dzieci, których ojcem jest Pani były mąż, nie otrzymywały w 2023 r. zasiłku pielęgnacyjnego ani renty socjalnej.
W tym miejscu należy podkreślić, że – zgodnie ze stanowiskiem utrwalonym zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie prawa – wszelkie preferencje podatkowe stanowią wyłom od zasady powszechności opodatkowania oraz mają charakter przywileju, z którego podatnik ma prawo, a nie obowiązek korzystania; muszą one być zatem interpretowane bez dokonywania wykładni rozszerzającej, a także zawężającej danego przepisu prawa podatkowego. Nadto, przy wszelkiej interpretacji przepisów prawa podatkowego i próbach odkodowania zawartych w nich norm prawnych należy posługiwać się przede wszystkim wykładnią językową.
Wskazać również należy, że korzystanie z każdej preferencji podatkowej, w tym przewidzianej w art. 6 ust. 4c ustawy o PIT, uzależnione jest od spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jej zastosowania.
Osoba faktycznie samotnie wychowująca, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców
Dyrektor KIS wyjaśnił, że niezbędną przesłanką w przedmiotowej sprawie jest, jak już wcześniej zaznaczono, aby osoba, która chce skorzystać z preferencyjnego opodatkowania dochodów w trakcie roku podatkowego faktycznie samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców wychowywała dziecko. Podkreślić należy, że wychowywanie dziecka nie sprowadza się jedynie do „jego utrzymania” czy też czasowego (doraźnego) przebywania z nim, lecz obejmuje ogół czynności zmierzających do należytego ukształtowania człowieka w sferze duchowej i psychicznej oraz zapewnienia mu materialnych podstaw rozwoju.
Z istoty pojęcia „osoba samotnie wychowująca dzieci” należy wyprowadzić taki stan, w którym nie wystąpi konkurencja wspomnianych w analizowanym przepisie art. 6 ust. 4c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych osób.
Użycie określenia „osoba samotnie wychowująca dzieci” oznacza zatem, że intencją ustawodawcy było przyznanie prawa do rozliczenia dochodów jako osoba samotnie wychowująca dziecko jednemu z rodziców lub opiekunów prawnych, który faktycznie wychowuje dziecko.
W przypadku, gdy żadne z rodziców nie jest pozbawione władzy rodzicielskiej, rodzic który faktycznie w roku podatkowym dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim ciągłą opiekę, stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka, ma prawo do przedmiotowej preferencji podatkowej. Nie jest przy tym konieczne, aby drugi z rodziców był całkowicie wyeliminowany z opieki i wychowania dziecka. W sytuacji, gdy dziecko zamieszkując wraz z jednym rodzicem, pozostaje pod jego stałą, codzienną opieką, a drugi rodzic jest zobowiązany do płacenia alimentów oraz zajmowania się dzieckiem doraźnie (w określonych, ustalonych przez sąd przedziałach czasowych, np. niektóre święta, tydzień ferii, miesiąc wakacji, co drugi weekend każdego miesiąca oraz ściśle określone dni powszednie), status samotnego rodzica ma ten, przy którym dziecko zamieszkuje i który wykonuje wszystkie obowiązki, dzięki którym dziecko będzie wychowywane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój. Fakt utrzymywania kontaktów pomiędzy dzieckiem i drugim rodzicem, nie pozbawia pierwszego rodzica (przy którym dziecko mieszka) prawa do opodatkowania swoich dochodów na zasadach określonych w art. 6 ust. 4c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Pojęcie wychowywania dziecka uszczegółowił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 31 maja 2011 r., sygn. akt II FSK 30/10, w uzasadnieniu którego znalazło się następujące stwierdzenie: „Wychowanie dziecka można określić jako kształtowanie osobowości dziecka poprzez kształtowanie jego samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu oraz systemu wartości oraz postaw emocjonalnych.”.
Podstawową kwestią jest zatem ustalenie, który z rodziców faktycznie wychowuje dziecko, gdy rodzice nie pozostają w związku małżeńskim i żadnemu z rodziców sąd nie pozbawił władzy rodzicielskiej, a jednocześnie ojciec (matka) dziecka częściowo wypełnia postanowienia wyroku sądowego w zakresie realizacji kontaktów z dzieckiem/świadczeń alimentacyjnych. Jednakże wychowywanie dziecka nie sprowadza się jedynie do łożenia na jego utrzymanie oraz do czasowego (doraźnego) z nim przebywania. Wychowywanie dziecka obejmuje bowiem ogół czynności zmierzających do należytego ukształtowania człowieka w sferze duchowej, emocjonalnej i psychicznej wraz z materialną podstawą rozwoju. Oznacza to, że wykonywanie władzy rodzicielskiej polega na tym, że rodzic osobiście zajmuje się sprawami małoletniego dziecka, czyli podejmuje trud wykonywania wszystkich obowiązków, dzięki którym dziecko będzie wychowywane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój.
Zatem, prawo do omawianej preferencji podatkowej będzie przysługiwało jedynie temu z rodziców, czy opiekunów prawnych, który będąc osobą stanu wolnego (za wyjątkiem ściśle w ustawie określonym) faktycznie w roku podatkowym samotnie dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim samodzielnie ciągłą opiekę, bez udziału drugiego rodzica w procesie wychowawczym.
Matka ma prawo do preferencyjnego opodatkowania w sytuacji gdy zamieszkuje z osobami niewychowującymi i nieobowiązanymi do wychowywania dzieci
Jednocześnie przepisy ustawy o PIT nie pozbawiają podatnika prawa do preferencyjnego opodatkowania w sytuacji gdy zamieszkuje on z osobami niewychowującymi i nieobowiązanymi do wychowywania dzieci.
Zatem, skoro – jak sama wskazała Pani w uzupełnieniu wniosku − Pani były mąż ma ograniczoną przez Sąd władzę rodzicielską w stosunku do córki i syna (ograniczenie dotyczy wszystkich aspektów oprócz nauki i leczenia), w 2023 r. zamieszkiwał osobno (w innym mieście) i nie podejmował czynności faktycznych mających na celu wychowywanie dzieci, których jest ojcem, oraz nie realizuje wszystkich kontaktów ustalonych sądownie, a dzieci w ww. okresie zamieszkiwały razem z Panią i Pani obecnym partnerem, który nie ingeruje w proces ich wychowywania, a także nie łoży na ich utrzymanie, to uznać należy, że w 2023 r. była Pani osobą samotnie wychowującą dwoje dzieci. Związek nieformalny z nowym partnerem nie wpływa na możliwość preferencyjnego rozliczenia dochodów przez Panią na zasadach przewidzianych dla osoby samotnie wychowującej dzieci.
Mając na uwadze przedstawiony we wniosku opis sprawy oraz powołane przepisy prawa, należy uznać Panią za osobę samotnie wychowującą dzieci (córkę i syna, których ojcem jest Pani były mąż) i tym samym, będzie przysługiwać Pani prawo do rozliczenia się za 2023 r. w sposób przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dzieci, określony w art. 6 ust. 4c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.