Władza rodzicielska - co to jest?
Zacznijmy może więc od tego czym jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska to obowiązek, ale zarazem również prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (stanowi o tym art. 95 § 1 k.r.o.)
Władza rodzicielska powinna być sprawowana tak, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice wychowują je i kierują nim. Obowiązani są oni troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Osoby wykonujące władzę rodzicielską nie mogą stosować kar cielesnych względem dziecka – to nie tylko zakaz obyczajowy, ale po prostu zabrania tego prawo. Rodzice dziecka są również prawnie zobowiązani do sprawowania z należytą starannością zarządu nad jego majątkiem.
Jeśli orzeczenie sądu nie stanowi inaczej, to władza rodzicielska przysługuje obydwojgu rodzicom, w pełnym zakresie. Każdy z nich jest niezależnym od drugiego przedstawicielem ustawowym dziecka. O jego istotnych sprawach rodzice rozstrzygają wspólnie, natomiast w braku porozumienia między nimi, rozstrzyga wówczas sąd opiekuńczy.
Należy mieć na uwadze, że ani ograniczenie, ani pozbawienie władzy rodzicielskiej nie wpływa na obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka, na jego prawo do kontaktów z dzieckiem oraz na dziedziczenie. Ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej nie dotyczy bowiem wymienionych sfer. Ograniczenie władzy rodzicielskiej wkracza bowiem jedynie w obszar decyzyjności rodzica względem dziedzin życia jego dziecka, zaś pozbawienie władzy rodzicielskiej tej decyzyjności całkowicie go pozbawia.
Kiedy można ograniczyć władzę rodzicielską?
Należy rozróżnić ograniczenie władzy rodzicielskiej dla dobra dziecka z uwagi na rozłąkę rodziców od zawinionego przez rodzica ograniczenia tej władzy, gdy dobro dziecka jest zagrożone.
W pierwszym przypadku, sąd może pozostawić pełną władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawią oni zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W razie braku takiego porozumienia, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając właśnie władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka (jeżeli dobro dziecka za tym przemawia). Skutkować to może przyznaniem rodzicowi ograniczonemu w swej władzy prawa jedynie do współdecydowania z drugim rodzicem o istotnych sprawach dziecka, np. kwestiach zdrowotnych, czy edukacyjnych.
Jeśli natomiast dobro dziecka jest zagrożone i z tego powodu należy władzę rodzicielską ograniczyć, może to skutkować wydaniem przez Sąd stosownych zarządzeń, szerzej wymienionych w art. 109 k.r.o. Ograniczenie władzy rodzicielskiej może wówczas polegać m. in. na zobowiązaniu rodziców do określonego postępowania, do pracy z asystentem rodziny, skierowaniu rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, określeniu, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, czy też poddaniu wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego.
Do najczęstszych powodów ograniczenia władzy rodzicielskiej można zaliczyć brak zainteresowania sprawami dziecka oraz brak dobrej komunikacji między rodzicami dziecka, uniemożliwiający prawidłowe sprawowanie pieczy nad dzieckiem. Często zdarza się, że jedno z rodziców całkowicie blokuje decyzje drugiego z nich, co niejednokrotnie dzieje się ze szkodą dla dzieci. Ograniczenie władzy rodzicielskiej jest zatem w takich sytuacjach konieczne.
Kiedy można pozbawić władzy rodzicielskiej?
Występują trzy odrębne przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej (art. 111 k.r.o.):
- nadużywanie władzy rodzicielskiej;
- rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodzica;
- występująca trwała przeszkoda w jej wykonywaniu.
Jeśli chodzi o trwałą przeszkodę w wykonywaniu władzy, to może to dotyczyć np. sytuacji zdrowotnej rodzica lub jego pobytu w zakładzie karnym. Może też się zdarzyć, że rodzic zaginie, dlatego w takich sytuacjach przepisy prawa pozwalają na pozbawienie go władzy rodzicielskiej (ewentualnie jej zawieszenie). Co do pozostałych podniesionych przesłanek, pozbawić władzy można jeśli rodzic wykonuje ją w niewłaściwy sposób, np. znęca się nad dzieckiem, rozpija je, zmusza do pracy, zaniedbuje dziecko, a także gdy rodzic nie utrzymuje kontaktów z dzieckiem i nie interesuje się nim.
Rodzic, któremu zamierza się ograniczyć władzę rodzicielską (lub jej pozbawić) powinien spojrzeć obiektywnie na swoje postępowanie względem dziecka. Dla dobra dziecka czasem lepszym rozwiązaniem jest powierzenie pełnej władzy tylko jednemu z rodziców. Często też ograniczenie władzy rodzicielskiej jest błędnie kojarzone z ograniczeniem rodzica w zakresie kontaktów z dzieckiem. Kontakty a sprawowanie władzy to całkowicie odrębne kwestie, o czym należy pamiętać.
Adwokat Pamela Opoczka
Kancelaria Adwokacka