Prawo do swobodnego realizowania systemu wychowawczego w aspekcie religijno – moralnym
Prawo do swobodnego realizowania systemu wychowawczego w rodzinie jest niezbędne dla dobra społecznego. Można stwierdzić, że taki system posiada określoną społeczną pożyteczność.
Państwo, jako prawodawca, musi gwarantować ciągłość w uprawnieniu rodziców do realizacji własnego systemu wychowywania swoich dzieci, co wiąże się z możliwością wpływania na program nauczania w szkole.
Poglądy religijne rodziców
Każdej rodzinie, jako społeczności cieszącej się własnym i pierwotnym prawem, przysługuje uprawnienie do swobodnego organizowania życia religijnego w ognisku domowym pod kierunkiem rodziców.
Rodzicom zaś przysługuje prawo do tego, aby według własnych poglądów religijnych rozstrzygali, jaki rodzaj nauczania religijnego ma być realizowany wobec ich dzieci. Dlatego władza cywilna powinna uznać prawo rodziców do swobodnego wybierania szkół lub innych środków wychowania i nie powinna nakładać na nich za tę wolność niesprawiedliwych ciężarów, czy to bezpośrednio czy pośrednio.
W systemach prawnych przyjmuje się, pogląd o tym, że rodzice są pierwotnymi i głównymi wychowawcami dzieci. Ta szczególna pozycja prawna rodziców względem swoich dzieci i innych podmiotów posiadających osobowość prawną wynika z faktu, że posiadają oni naturalne, pierwotne i niezbywalne uprawnienie do wychowywania swojego potomstwa, ponieważ przekazali mu życie.
Kościół i państwo muszą działać na zasadzie współpracy w działaniach pomocowych dla rodziny w wypełnieniu jej obowiązków.
Obecny system prawny na podstawie aktów prawa międzynarodowego ratyfikowanego przez Polskę, w tym Konkordatu oraz uregulowań zawartych w Konstytucji i ustawodawstwie zwykłym polskim - umożliwia przekazywanie dzieciom systemu wartości zgodnego z przekonaniami rodziców.
Wychowanie dzieci zgodnie z przekonaniami - Konstytucja
W myśl art. 53 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ) oraz art. 48 ust. 1 Konstytucji rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, również w zakresie wychowania i nauczania moralnego.
Oznacza to, że rodzice mają prawo do przekazania dziecku systemu wartości zgodnego z ich własnym sumieniem.
Art. 48.
1. Rodzice mają prawo do wychowania swoich dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Oznacza to, że polskie prawo respektuje i uznaje nadrzędną rolę rodziców w procesie wychowania ich dzieci, zwracając uwagę na konieczność przestrzegania prawa dziecka do wolności sumienia i wyznania oraz przekonań.
2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
Art. 70.
Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych (...).
Oznacza to, że rodzice mają prawo do wyboru szkoły dla swojego dziecka, która ich zdaniem najlepiej sprosta potrzebom ich dziecka.
Art. 25. 2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
Art. 53. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.
Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie.
Konkordat
Gwarancje konkordatowe prawa rodziców wychowania dzieci a wychowanie szkolne:
Art. 12. pkt. 1. Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci oraz zasadę tolerancji, Państwo gwarantuje, że szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują, zgodnie z wolą zainteresowanych, naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych.
Art. 12. pkt 4. W sprawach treści nauczania i wychowania religijnego nauczyciele religii podlegają przepisom i zarządzeniom kościelnym, a w innych sprawach przepisom państwowym.
Karta Praw Rodziny
Karta Praw rodziny przedłożona przez Stolicę Apostolską w art. 5 stwierdza, że rodzice mają pierwotne, niezbywalne prawo i pierwszeństwo do wychowania potomstwa zgodnie ze swoimi przeko0naniami moralnymi i religijnymi, z uwzględnieniem tradycji kulturalnych rodzi0ny, które sprzyjają dobru i godności dziecka.
Encyklika papieska Pawła VI z 25 lipca 1968 r. Humanae vitae rozwinęła naukę soborową o rodzinie i jej prawie do religijnego wychowania. Papież Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej O zadaniach rodziny chrześcijańskiej, z racji wyjątkowości stosunku miłości łączącej rodziców i dzieci, uznał prawo i obowiązek rodziców do wychowania jako pierwotne i niezbywalne oraz mające pierwszeństwo w stosunku do zadań wychowawczych innych osób. Zatem nie może być całkowicie przekazany obowiązek wychowawczy w jurysdykcję państwową.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
Z ust. 4 art. 18 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, w którym Państwa - Strony zobowiązały się do poszanowania wolności rodziców lub, w odpowiednich przypadkach opiekunów prawnych, do zapewnienia swoim dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami, wynika, że wola rodziców czyniących użytek z uznanego w tym artykule prawa decyduje o obowiązku państwa do stworzenia warunków do jego realizacji. Rzeczpospolita Polska, która jest stroną tego paktu dostosowała się do treści wspomnianego ust. 4 przepisem art. 12 ustawy o systemie oświaty z 1991 r. Według ust. 1 art. 12 ustawy szkoły publiczne podstawowe zostały zobowiązane do zorganizowania nauki religii za życzenie rodziców, a szkoły publiczne ponadpodstawowe - na życzenie rodziców, bądź samych uczniów. Po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie.
Inne akty prawne
- Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r.w kan. 226 § 2: Polskie prawo rodzinne i opiekuńcze przyznaje rodzicom i opiekunom dziecka prawo do decydowania o kierunku wychowania
- Kodeks rodzinny i opiekuńczy: art. 92–113; w szczególności art. 96
- Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r. (ratyfikowana przez Polskę 7 czerwca 1991 r.) w art. 2 zobowiązuje państwa do eliminacji wszelkich form dyskryminacji, a w art. 14 – do respektowania swobody myśli, sumienia i wyznania z zachowaniem praw rodziców lub w odpowiednich przypadkach – opiekunów prawnych odnośnie do ukierunkowania dziecka w korzystaniu z jego prawa w sposób zgodny z rozwijającymi się zdolnościami dziecka. W artykule tym przewidziano tez granice wolności religijnej dziecka, gdy chodzi o obronę bezpieczeństwa narodowego i porządku publicznego, zdrowia lub moralności społecznej bądź podstawowych praw i wolności innych osób;
- Kodeks cywilny rozszerza prawo do wolności religijnej na małoletnich, zaliczając w art. 23 swobodę sumienia do tzw. dóbr osobistych człowieka. Kodeks chroni to prawo niezależnie od ochrony w innych przepisach (art. 24). Wprawdzie pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości (art. 11 k. c.), to jednak ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają również małoletni, którzy ukończyli 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo (art. 15 k. c.).
Nauczanie religii w szkołach
Zatem dzisiaj nauczanie religii w szkołach regulują:
- Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (art. 53 ust. 4),
- Konkordat z 28 lipca 1993 r. (art. 12),
- ustawa z dnia 7 lipca 1991 r. o systemie oświaty oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie MEN z dnia 14 kwietnia 1992 r., a także
- ustawy wyznaniowe, które w sposób indywidualny regulują status prawny poszczególnych wyznań.
Przepisy prawa polskiego stawiają wszystkie wyznania zasadniczo w jednakowej sytuacji, zapewniając możliwość realizacji tego uprawnienia wszystkim kościołom i związkom wyznaniowym o uregulowanej sytuacji prawnej
Konkluzja
Z przedstawionej analizy możemy stwierdzić, że prawa rodziców do przekazywania dzieciom systemu wartości zgodnych z ich przekonaniami są w sposób wystarczający zabezpieczone według zasad demokratycznego państwa prawa.