Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest zaś najsurowszym środkiem ingerencji w wykonywanie tej władzy. Ma on bowiem za zadanie chronić dziecko, a nie karać rodziców – chociaż często jest postrzegany w ten sposób. Zasadniczo, do jego zastosowania dochodzi w przypadku, gdy władza ta nie może być wykonywana. Sąd korzysta z tego środka, jeżeli łagodniejsze środki stosowane do tej pory nie przyniosły oczekiwanego rezultatu lub jeśli jest oczywiste, że ich zastosowanie nie byłoby celowe, mając na uwadze okoliczności danej sprawy.
Postępowanie w sprawie pozbawienia władzy rodzicielskiej generalnie wszczyna się na wniosek. Możliwe jest też jednak wszczęcie postępowania z urzędu np. na skutek zawiadomienia przez policję czy inne osoby, mające wiadomość o niepokojących nieprawidłowościach dotyczących sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem.
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)
Sąd pozbawia władzy rodzicielskiej (obligatoryjnie), jeżeli nie może być ona wykonywana, w razie zaistnienia którejś z wymienionych niżej przesłanek, :
1) trwała przeszkoda – przez trwałą przeszkodę uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej, należy rozumieć takie sytuacje, które wyłączają sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania danej sytuacji albo, co najmniej, że sytuacja ta będzie istniała przez długi czas, np.
– odbywanie długoterminowej kary pozbawienia wolności,
– opuszczenie kraju na stałe albo na czas nieokreślony połączone z jednoczesnym brakiem zainteresowania dzieckiem,
– ciężka i przewlekła choroba psychiczna,
– zaginięcie;
2) nadużywanie władzy rodzicielskiej – polegające na stosowaniu różnych form przemocy fizycznej bądź psychicznej, np.
– zmuszanie dziecka do pracy ponad siły,
– wykorzystywanie,
– nakłanianie do wkroczenia na przestępczą ścieżkę,
– nadmierne karanie,
– nakłanianie do czynów nierządnych,
– rozpijanie.
3) rażące zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka – zaniechanie dokonywania podstawowych czynności, koniecznych do prawidłowego rozwoju dziecka, np.
– akceptacja przyjmowania przez dziecko środków odurzających czy innych używek,
– skrajnie: głodzenie,
– porzucenie dziecka,
– nadużywanie alkoholu i utrzymywanie się z działalności przestępczej przez rodzica,
– uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka,
– w skrajnych przypadkach zabójstwo jednego rodzica przez drugiego, niszczące naturalne środowisko rodzinne dziecka.
Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej (w sposób fakultatywny) również wtedy, gdy wcześniej wydano zarządzenie, na podstawie którego dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, a przyczyny zastosowania tego środka nie ustały do chwili obecnej.
Sądem właściwym do rozstrzygania w omawianej sprawie jest sąd rejonowy – wydział rodzinny i nieletnich. Miejscowo – sąd miejsca zamieszkania dziecka, a w razie jego braku – sąd miejsca jego pobytu. Postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym, a sąd w przedmiocie pozbawienia wydaje postanowienie.
Należy nadmienić, że najsurowsze z rozstrzygnięć ingerujących we władzę rodzicielską nie ma charakteru generalnego. Może więc być tak, iż zostanie ono orzeczone tylko wobec np. jednego dziecka (jeśli wystąpi jedna z powyżej wymienionych przesłanek).
Istnieje możliwość odwołania się od takiego rozstrzygnięcia poprzez wniesienie apelacji do sądu, który wydał zaskarżone postanowienie w terminie dwutygodniowym, liczonym od dnia doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem. Na zażądanie doręczenia takiego uzasadnienia został zaś przewidziany termin tygodniowy, liczony od ogłoszenia postanowienia. Jeśli nie skorzystano z tej możliwości termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do zażądania doręczenia uzasadnienia postanowienia. Należy wskazać, iż terminu na złożenie wniosku o uzasadnienie nie wstrzymuje ewentualna nieobecność na rozprawie.
Konsekwencje pozbawienia praw rodzicielskich
Osoba, wobec której zastosowano najsurowszy ze środków ingerencji w sprawowanie władzy rodzicielskiej (czyli pozbawienie władzy rodzicielskiej) nie ma prawa do uczestnictwa w wychowaniu dziecka, decydowania o nim, występowania w jego imieniu oraz zarządu jego majątkiem.
Pozbawienie praw rodzicielskich nie powoduje ustania, czy też zwolnienia ze świadczenia alimentów na rzecz dziecka. Dziecko jest także nadal uprawnione do dziedziczenia po takim rodzicu. Zasada ta działa również w drugą stronę – rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nadal jest uprawniony do dziedziczenia po dziecku oraz może w przyszłości domagać się od niego alimentów.
Istotne jest także to, że rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie zostaje jednocześnie pozbawiony prawa do osobistych kontaktów z dzieckiem, o ile sąd nie postanowi inaczej, mając na myśli i względzie tylko i wyłącznie dobro dziecka.
W przypadku gdy przyczyna pozbawienia władzy rodzicielskiej ustanie, sąd może orzec jej przywrócenie, jeżeli w danych okolicznościach jest to zgodne z dobrem dziecka. Postępowanie może zostać wszczęte zarówno na wniosek osoby zainteresowanej zmianą dotychczasowego postanowienia, jak i z urzędu. Dążąc do przywrócenia władzy rodzicielskiej należy wskazać jakie pozytywne zmiany zaszły od czasu wydania rozstrzygnięcia o jej pozbawieniu. Najczęściej dzieje się tak, gdy sąd dowiaduje się o ustaniu przyczyny pozbawienia na skutek zawiadomienia osoby, jednostki organizacyjne, kuratora sądowego lub innego organu czy instytucji .
Polecamy serwis: Władza rodzicielska