Sąd opiekuńczy sprawuje kontrolę i nadzór nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej przez rodziców i jest wyposażony w uprawnienie do wszczynania postępowań z urzędu. Sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe tylko na wniosek, albo zarówno na wniosek, jak i z urzędu.
Wyjątkami w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej, gdzie sąd opiekuńczy nie może wszcząć postępowań sądowych z urzędu są: sprawy o zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko, gdzie takiego zezwolenia udziela sąd opiekuńczy wyłącznie na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego oraz sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.
Możliwość wszczęcia postępowania z urzędu nie wyłącza samych rodziców od inicjowania postępowań sądowych. Wniosek złożony przez rodzica eliminuje wszczynanie sprawy z urzędu.
Zobacz również: Kara pieniężna dla rodziców niepokornego dziecka
Podstawa wszczęcia sprawy z urzędu
Sąd może wszcząć postępowanie z urzędu co nie oznacza dowolności. Sąd opiekuńczy ma obowiązek przeciwdziałać wszelkim zagrożeniom dobra dziecka, kiedy takie zagrożenia występują. Informacje, które docierają do sądu podlegają wstępnej ocenie sądu. W razie wątpliwości sąd opiekuńczy może dokonać czynności sprawdzających i uzupełniających, zlecając kuratorowi przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.
Wszczynając postępowanie z urzędu, sąd opiekuńczy wydaje zarządzenie. Doręczając je uczestnikom postępowania, zawiadamia ich, że postępowanie zostało wszczęte z urzędu, określa jego rodzaj oraz poucza o możliwości zgłaszania wniosków dowodowych. Postanowienia wydane w sprawie, która może być wszczęta z urzędu, podlegają wykonaniu z urzędu.
Jeżeli sąd - ze względu na dobro dziecka - stwierdzi konieczność wdrożenia postępowania, które może być wszczęte tylko na wniosek, a wniosek taki nie został złożony, wówczas powinien zawiadomić prokuratora, właściwą poradnię albo właściwą organizację społeczną uprawnioną do działania przed sądami w imieniu lub na rzecz obywateli. To samo dotyczy złożenia wniosku przez osobę nieuprawnioną.
Jeżeli w toku sprawy o rozwód sąd opiekuńczy zostaje powiadomiony o potrzebie roztoczenia pieczy nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron, wówczas przekazuje sprawę sądowi, prowadzącemu sprawę o rozwód.
Zobacz również serwis: Władza rodzicielska