Sąd rejonowy ustanawia opiekuna prawnego dla ubezwłasnowolnionego całkowicie, albo kuratora dla ubezwłasnowolnionego częściowo.
Ustawodawca określił, że w pierwszej kolejności opiekunem osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej powinien być jego małżonek, ojciec lub matka.
Zobacz też: Sprawy rodzinne
Podstawowym obowiązkiem opiekuna prawnego jest obowiązek sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem podopiecznego. Oznacza to, iż opiekun działa jako przedstawiciel osoby, nad którą sprawuje opiekę i co do zasady może sam dokonywać wszystkich czynności związanych z osobą i majątkiem podopiecznego.
Trzeba jednak pamiętać, iż sprawowanie opieki podlega stałemu nadzorowi sądu opiekuńczego, który może żądać od sprawującego opiekę wyjaśnień w każdej sprawie należącej do zakresu opieki. Ponadto opiekun, nie rzadziej niż raz w roku jest zobowiązany składać do sądu sprawozdanie ze sprawowanej opieki.
Od tej zasady istnieją wyjątki. Mianowicie dla dokonania ważniejszych czynności w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej ustawa wymaga, aby opiekun uzyskał zgodę sądu opiekuńczego. Ponadto ustawodawca co do zasady zakazuje opiekunowi prawnemu reprezentowania osób pozostających pod jego opieką przy czynnościach prawnych między tymi osobami (np. umowa kupna sprzedaży pomiędzy ubezwłasnowolnionymi) oraz przy czynnościach prawnych między jedną z osób ubezwłasnowolnionych, a opiekunem albo jego małżonkiem, dzieckiem, wnukiem, rodzicem lub rodzeństwem, chyba że czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu (np. darowizna) na rzecz podopiecznego.
Za sprawowaną opiekę, na wniosek opiekuna, sąd opiekuńczy może przyznać mu wynagrodzenie. Osoba sprawująca funkcje opiekuna ma również prawo żądać od podopiecznego zwrotu wydatków poniesionych w związku ze sprawowaną opieką.
Sąd opiekuńczy z ważnych powodów może zwolnić opiekuna z pełnionej funkcji, w szczególności, gdy ten dopuści się zaniedbań i naruszy dobro podopiecznego.
Zobacz też: Adopcja
Współautorem tekstu jest prawnik MOPS w Krakowie Piotr Drab.