Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w art. 42 zawiera wykaz wymagań stawianych osobie lub osobom ubiegającym się o pełnienie funkcji rodziny zastępczej. Regulacja ta mają charakter gwarancyjny. Określa warunki, których spełnienie daje wysoki stopień pewności, że osoba, której zostanie powierzone dziecko, będzie prawidłowo wywiązywać się ze swoich obowiązków. Weryfikacja części wymogów ustawowych następuje na podstawie opinii psychologicznej.
Czy rodzic zastępczy może wnioskować o wydanie dowodu osobistego dziecka?
Opinia psychologiczna jako warunek konieczny ustanowienia rodziny zastępczej
Zgodnie z art. 42 ust. 1 pkt 5 ustawy koniecznym wymogiem stawianym przed kandydatami na rodziców zastępczych jest zdolność do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem. Oceny powyższego kryterium dokonuje się na podstawie specjalistycznej opinii o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Zgodnie z wytycznymi ustawy wskazaną opinię wystawić może jedynie psycholog, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2-letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym. Uzyskanie pozytywnej opinii psychologicznej stanowi więc warunek konieczny do uzyskania statusu rodziny zastępczej oraz sprawowania pieczy nad powierzonym dzieckiem.
Należyte wykonywanie władzy rodzicielskiej
Kolejnym ważnym wymaganiem stawianym przed kandydatami ubiegającymi się o pełnienie funkcji rodziny zastępczej, a weryfikowalnym m.in. na podstawie opinii psychologiczno-pedagogicznej, jest dawanie rękojmi należytego wykonywania powierzonych zadań. Jak wskazuje O. Trocha w publikacji pt. „Rodzicielstwo zastępcze. Komentarz do przepisów”, rękojmię tą należy rozumieć jako zespół cech charakteru i zachowania, które dają gwarancję wywiązywania się z podjętych obowiązków względem dziecka. Spełnienie tego kryterium należy oceniać w świetle celów stawianych przed rodziną zastępczą. Najważniejszym z nich jest doprowadzenie do poprawy sytuacji dziecka. Następuje to przede wszystkim poprzez zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju i wychowania, edukacji, wypoczynku, rozwoju zainteresowań oraz zaspokojenie indywidualnych potrzeb małoletniego. Zdaniem przedstawiciela doktryny oraz praktyka z zakresu opieki nad małoletnimi – M. Andrzejewskiego (publikacja pt. „Rodziny zastępcze – problematyka prawna”, Toruń 2006, s. 145), aby prawidłowo wywiązywać się z zadań rodzina zastępcza zobowiązana jest stale utrzymywać wysoki poziom moralny i mieć poczucie odpowiedzialności za los podopiecznego.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Warunki formalne dla rodziny zastępczej
Co istotne, formalnym warunkiem utworzenia rodziny zastępczej jest uzyskanie zaświadczenia kwalifikacyjnego, zawierającego potwierdzenie: ukończenia szkolenia, o którym mowa w art. 44 ustawy, spełniania warunków i posiadania predyspozycji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie wzoru zaświadczenia kwalifikacyjnego, opinia o spełnianiu warunków do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz posiadaniu predyspozycji do sprawowania pieczy zastępczej wydawana jest na podstawie zgromadzonych dokumentów w tym przede wszystkim opinii pedagogiczno-psychologicznej. Przepisy rozporządzenia zatem jednoznacznie wskazują na decydującą rolę uzyskania pozytywnej opinii psychologicznej jako warunku uzyskania statusu rodziny zastępczej.
Opinia psychologiczna i psychologiczno-pedagogiczna
Opinia psychologiczna i psychologiczno-pedagogiczna wydawane są na podstawie badań, przeprowadzanych z reguły dwukrotnie w toku procesu kwalifikacji na rodzinę zastępczą: przed oraz po odbyciu szkolenia, o którym mowa w art. 44 ustawy. Celem wskazanych badań jest weryfikacja predyspozycji osobowościowych kandydatów na rodziców zastępczych. Mogą one polegać na poddaniu osoby ubiegającej się o stworzenie rodziny zastępczej testom kwestionariuszowym, przeprowadzeniu wywiadu klinicznego, obserwacji, zastosowaniu metod projekcyjnych. Jak wskazuje K. Skarzyński w publikacji pt. „Zasady kwalifikacji kandydatów na rodziców zastępczych” (miejsce publikacji: „Problemy opiekuńczo wychowawcze”, październik 2008, nr 8 (463), s. 19.), podczas indywidualnej diagnozy powinny zostać określone m.in. motywacja kandydatów do założenia rodziny zastępczej, oczekiwania względem dziecka, relacje z innymi członkami rodziny, własne doświadczenia życiowe mogące mieć wpływ na proces wychowywania dziecka. Na ich podstawie stawiana jest diagnoza, dzięki której można poznać funkcjonowanie psychospołeczne kandydata, ocenić czy posiada odpowiednie kwalifikacje podmiotowe oraz dokonać trafnego doboru rodziny dla konkretnego dziecka (vide: I. Łucka i in., Zastępcze środowisko rodzinne – dylematy i nadzieje, [w:] Psychiatria 2010, t. 7, nr 6.)
Opinia psychologiczna jest ważnym narzędziem pozwalającym na dokonanie oceny predyspozycji oraz motywacji ludzi dążących do sprawowania funkcji rodziny zastępczej. Na jej podstawie możliwe jest wyeliminowanie kandydatów, którzy nie dają gwarancji należytego sprawowania pieczy nad dziećmi. Jej rola w procesie ustanawiania rodziny zastępczej jest tak istotna z punktu widzenia dobra dziecka, że ustawodawca uczynił pozytywną opinię psychologiczną warunkiem koniecznym do uzyskania statusu rodziny zastępczej.
Autor: Agata Aksanowska, aplikant adwokacki, Kancelaria Radców prawnych Marek Zdanowicz i Wspólnicy