System pieczy zastępczej będzie działał na zmodyfikowanych zasadach od początku lutego. Jak zmieni się sytuacja rodzin zastępczych? Jakie będą nowe zasady finansowania pieczy zastępczej? Co nowego w procedurach adopcyjnych?
Nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wchodzi w życie od początku lutego. Nowe przepisy przewidują m.in. wzrost wynagrodzenia dla rodzin zastępczych zawodowych i prowadzących rodzinne domy dziecka, rozwiązania służące rozwojowi rodzinnych form pieczy zastępczej, poprawę organizacji procedur adopcyjnych, a także ułatwienie procesu adaptacji dziecka w rodzinie przysposabiającej.
Co to jest deinstytucjonalizacja?
Duża nowelizacja, która zmienia przepisy w praktycznie wszystkich obszarach związanych z pieczą zastępczą wchodzi w życie 1 lutego; liczymy, że rozwiązania te przyczynią się do przyspieszenia procesu deinstytucjonalizacji – powiedziała wiceminister rodziny i polityki społecznej Barbara Socha. Deinstytucjonalizacja polega na przejściu z opieki w placówkach instytucjonalnych do pieczy świadczonej w formach rodzinnych.
„To bardzo duża nowelizacja, która zmienia przepisy w praktycznie wszystkich obszarach związanych z pieczą zastępczą. Liczymy, że zmiany przyczynią się do przyspieszenia procesu deinstytucjonalizacji” – podkreśliła wiceminister rodziny i polityki społecznej Barbara Socha.
Według danych MRiPS w 2021 r. w pieczy zastępczej umieszczonych było 72 941 dzieci (wobec 72 063 w 2020 r.; to wzrost o 1,2 proc.). 56 656 dzieci przebywało w pieczy rodzinnej, a 16 285 dzieci w pieczy instytucjonalnej.
Pod koniec 2021 r. w Polsce działały 1 294 placówki opiekuńczo-wychowawcze. To o 100 więcej, niż w 2020 r.
„Mimo wdrażania zmian w kierunku deinstytucjonalizacji, domów dziecka cały czas przybywa. To jest niepokojące” – zauważyła wiceminister rodziny. Zwróciła uwagę, że pozytywnym zjawiskiem jest za to sukcesywny spadek ogólnej liczby dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej o charakterze instytucjonalnym.
Nie będzie nowych domów dziecka
Nowelizacja ustawy wprowadza zakaz tworzenia nowych domów dziecka. Według nowych przepisów będzie to możliwe jedynie w sytuacjach wyjątkowych, za zgodą wojewody i po zasięgnięciu opinii Rzecznika Praw Dziecka.
Nowela wprowadza także istotne przepisy dotyczące derejonizacji pieczy zastępczej. „Rodziny zastępcze nie będą już zobowiązane wyłącznie do współpracy z powiatami, na terenie których mieszkają, tylko będą mogły – wobec braku chęci współpracy ze strony własnego powiatu – wybrać, z którym powiatem chcą współpracować i to od początkowego etapu kwalifikacji i szkoleń” – wskazała Socha.
Do tej pory powiaty organizowały szkolenia dla kandydatów na rodziny zastępcze dopiero, gdy zebrała się odpowiednia grupa osób. Obecnie będą zobowiązane zorganizować szkolenie w terminie 3 miesięcy od złożenia przez kandydatów wniosku.
„Liczymy, że nowe rozwiązania przyspieszą te procesy i ułatwią kandydatom na rodziny zastępcze uzyskanie odpowiednich kwalifikacji. To wprowadzi też pewien element konkurencyjności między powiatami” – podkreśliła wiceszefowa resortu.
Zakaz blokowania miejsc w rodzinach zastępczych
Jednocześnie wprowadzony został tzw. zakaz blokowaniamiejsc dla dzieci w rodzinach zastępczych. „Starostowie nie będą mogli odmawiać przyjęcia dzieci spoza swojego powiatu w rodzinach zastępczych na ich terenie. Taka możliwość odmowy istniała i to skutkowało tym, że w wielu powiatach były miejsca w rodzinnych formach pieczy, a w sąsiednich dzieci były umieszczane w domach dziecka” – powiedziała wiceminister.
Wedle nowych przepisów funkcjonować będzie zasada, że powiat, na terenie którego funkcjonują rodziny zastępcze lub rodzinne domy dziecka, może odmówić umieszczenia dziecka w danej rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka tylko w sytuacji, gdy liczba dzieci umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej spoza powiatu przekroczyła 25 proc.
Centralny rejestr pieczy zastępczej
Nowela zakłada też wprowadzenie centralnego rejestru pieczy zastępczej, który zgromadzi w jednym miejscu komplet danych pozwalających m.in. na szybsze i łatwiejsze znalezienie wolnego miejsca dla dziecka na obszarze całego kraju.
„W tym rejestrze tworzymy siedem różnych wykazów – wykaz dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, wykaz osób usamodzielnionych, wykaz kandydatów na rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka, wykaz osób posiadających pozytywną lub negatywną wstępną kwalifikację, wykaz rodzin zastępczych, wykaz placówek instytucjonalnych i wykaz rodzinnych domów dziecka. W praktyce mamy ukończone dwa wykazy – rodzin zastępczych i dzieci. Jesteśmy jeszcze na etapie wdrożenia tego instrumentu” – zaznaczyła Socha.
Ile pieniędzy dla rodzin zastępczych?
Nowelizacja przewiduje również wyższe wynagrodzenia dla rodzin zastępczych. Wynagrodzenie przysługujące rodzinie zastępczej zawodowej i osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka wzrośnie z kwoty nie niższej niż 2 168,76 zł do kwoty nie niższej niż 4 100 zł miesięcznie. Natomiast w przypadku rodzin pełniących funkcję pogotowia rodzinnego z kwoty nie niższej niż 2 819,39 zł do kwoty nie niższej niż 5 084 zł. Wynagrodzenia będą waloryzowane według wskaźnika inflacji.
„Dla uspokojenia samorządowców przypominam, że wprowadziliśmy podstawy prawne, by móc z innych funduszy, niż środki własne, dofinansowywać powiaty w realizacji tych zadań” – zaznaczyła wiceminister.
Ułatwienia w usamodzielnianiu wychowanków
Nowela dotyczy też usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej. Wiceminister Socha wskazała, że wprowadzono możliwość pozostania w dotychczasowej formie pieczy zastępczej do 25. roku życia osób legitymujących się znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności bez konieczności jednoczesnego spełnienia wymogu uczenia się. Wprowadzono także możliwość jednokrotnego powrotu osoby, która opuściła już po osiągnięciu pełnoletności pieczę zastępczą, do dotychczasowej rodziny zastępczej lub placówki. To szansa dla tych wychowanków, którzy zbyt szybko podjęli próbę samodzielnego życia.
Ponadto – jak dodała wiceszefowa MRiPS – zrezygnowano z kryterium dochodowego w wysokości 1 200 zł obowiązującego przy przyznawaniu pomocy na usamodzielnienie oraz pomocy na zagospodarowanie osobom usamodzielnianym (czyli osobom opuszczającym pieczę zastępczą po osiągnięciu pełnoletności).
Do ustawy wprowadzono także zmiany w zakresie prawa do urlopu ojcowskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego przysługujących pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.
Uprawnienia te, co do zasady, wydłużono do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. W dotychczasowym stanie prawnym przysługują one zasadniczo do ukończenia przez dziecko 7. lub w wyjątkowych sytuacjach do 10. roku życia.(PAP)
Autorka: Karolina Kropiwiec