Kto w ogóle może dziedziczyć
W Polsce prawo spadkowe unormowane jest w kodeksie cywilnym. Zgodnie z nim spadkobiercą może być osoba fizyczna lub osoba prawna posiadająca zdolność dziedziczenia, powołana do spadku na podstawie testamentu lub ustawy.
Niezbędnym warunkiem do bycia spadkobiercą jest posiadanie przez tę osobę zdolności do dziedziczenia, a więc zdolności do stania się następcą prawnym, czyli nabycia praw i obowiązków tworzących spadek.
Kolejnym warunkiem skutecznego prawnie dziedziczenia jest istnienie spadkobiercy (już i jeszcze) w chwili otwarcia spadku, czyli w chwili śmierci spadkodawcy.
Oznacza to że nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku. Warunku tego nie spełnia osoba, która zmarła przed lub jednocześnie ze spadkodawcą. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja dziecka poczętego, a nieurodzonego w chwili śmierci spadkodawcy (nasciturusa). Ma on bowiem warunkową zdolność do dziedziczenia, to znaczy że może być spadkobiercą pod warunkiem że urodzi się żywy. Do ochrony przyszłych praw nasciturusa, może być ustanowiony kurator.
Poza podejmowaniem czynności zabezpieczających może on w szczególności uczestniczyć w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, gdy postępowanie takie wszczęto przed urodzeniem się dziecka.
Podstawa dziedziczenia
Zgodnie z polskim prawem powołanym do spadku można być albo na podstawie testamentu, albo na podstawie ustawy. Dziedziczenie ustawowe oparte jest na więzach rodzinnych i zmierza do pozostawienia majątku spadkowego osobom najbliższym spadkodawcy. Przyjęto założenie, że ustawowy porządek dziedziczenia odzwierciedla dorozumianą wolę spadkodawcy, która w wielu wypadkach pokrywałaby się prawdopodobnie z kolejnością dziedziczenia określoną przez ustawodawcę. Ponadto należy zauważyć iż przyjęty krąg spadkobierców ustawowych zbliżony jest bardzo do zbioru osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji.
Spadkobiercy ustawowi
Do kręgu spadkobierców ustawowych zaliczono: zstępnych spadkodawcy, jego małżonka, rodziców i rodzeństwo oraz zstępnych rodzeństwa. W pierwszej kolejności do spadku powołane są z ustawy dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku.
W przypadku gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Dochodzą one do spadku na zasadzie tzw. zastępstwa (reprezentacji).
Zobacz również: Jak dziedziczy dziecko konkubentów?
Pochodzenie dziecka
Dowodem pochodzenia dziecka od spadkodawcy jest akt urodzenia, w którym spadkodawcę wymienia się jako matkę lub ojca konkretnej osoby.
Nie jest wykluczone ustalenie pochodzenia dziecka po śmierci rodzica-spadkodawcy. W takim przypadku orzeczenie wywołuje skutek prawny z mocą wsteczną, czyli od chwili urodzenia się dziecka. Również w razie sądowego ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa wskazana w orzeczeniu osoba staje się spadkobiercą po swoim rodzicu. Dopuszczalna jest też sytuacja odwrotna, tzn. gdy po śmierci spadkodawcy doszło do zaprzeczenia ojcostwa (macierzyństwa) lub unieważnienia uznania dziecka. Wówczas skutkiem takiego postępowania jest wyłączenie od dziedziczenia (z mocą wsteczną) osoby objętej orzeczeniem.
Zaistnienie wyżej wskazanych zdarzeń po wydaniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku skutkuje tym, że osoby mające w tym interes mogą wnieść o zmianę postanowienia w trybie art. 679 kodeksu postępowania cywilnego, tak by zmienionym orzeczeniem objąć dzieci niesłusznie pominięte, lub wyeliminować z kręgu spadkobierców osoby niesłusznie ujęte w pierwotnym postanowieniu.
Dzieci spadkodawcy
Do spadku powołane są wszystkie dzieci spadkodawcy, zarówno dzieci urodzone w związku małżeńskim, jak i dzieci pozamałżeńskie, których ojcostwo spadkodawcy zostało ustalone bądź w drodze uznania, bądź wskutek orzeczenia sądowego. Poza dziećmi biologicznymi po rodzicach dziedziczą również osoby przysposobione przez spadkodawcę.
Dziedziczenie "w pierwszej kolejności" dzieci spadkodawcy oznacza, że wstępują one w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego rodzica w określonych ułamkiem częściach równych. Jeżeli zaś współdziedziczą z drugim rodzicem (małżonkiem spadkodawcy), wówczas udziały spadkobierców są także zasadniczo równe. Wyjątkiem jest tu sytuacja, w której więcej niż troje dzieci dochodzi do dziedziczenia z drugim rodzicem (małżonkiem spadkodawcy). W tym przypadku ustawa zapewnia drugiemu rodzicowi co najmniej 1/4 całości spadku.
Zobacz również serwis: Spadki