Prof. Sieroszewski (ginekolog): Powyżej 24 tygodnia ciąży nie ma aborcji - jest poród. NRL: wytyczne Ministra Zdrowia nie wiążą sądów i nie wyjaśniają wszystkich wątpliwości co do zasad przerywania ciąży

• Warunki dopuszczalności przerywania ciąży – ustawa
• Wytyczne w sprawie stosowania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży
• Naczelna Rada Lekarska apeluje o doprecyzowanie przepisów rangi ustawowej
• Interpelacja Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników 
• Kiedy można przerwać zaawansowaną ciążę. Prof. Sieroszewski: Powyżej 24 tygodnia ciąży nie ma aborcji a poród
• Sprawa pacjentki, której ciążę przerwano w 9 miesiącu w szpitalu w Oleśnicy

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży – ustawa

 Obowiązujące obecnie przepisy ustawowe dot. aborcji są następujące. Na podstawie art. 4a ust. 1 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
2) (utracił moc)
3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego,
4) (utracił moc).

W przypadku określonym w ust. 1 pkt 3 przerwanie ciąży jest dopuszczalne jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.
W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu.

Do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety. W przypadku małoletniej lub kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii. W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna zgoda tej osoby, chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

Wystąpienie okoliczności, o której mowa w ust. 1 pkt 1, stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność, o której mowa w ust. 1 pkt 3, stwierdza prokurator.

Warto jeszcze dodać, że na podstawie art. 4b ww. ustawy, osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej.

Wytyczne w sprawie stosowania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży

W dniu 30 sierpnia 2024 r. na stronie Ministerstwa Zdrowia opublikowano Wytyczne w sprawie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży. Wytyczne te nie są przez nikogo podpisane ale domniemuje się, że wydała je Minister Zdrowia Izabela Leszczyna we współpracy z Ministrem Sprawiedliwości Adamem Bodnarem. Bowiem wytyczne te zostały przedstawione tego samego dnia na wspólnej konferencji prasowej premiera Donalda Tuska, Minister Zdrowia Izabeli Leszczyny i Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara. 

Na tej konferencji prasowej premier Tusk mówił, że trudno zdobyć większość na sali sejmowej na rzecz projektów, które uczyniłyby aborcję do 12. tygodnia legalną. Premier Tusk powiedział w tym kontekście, że "nie oznacza to, że pozostajemy bezczynni, jeśli chodzi o udostępnienie takich możliwości dla kobiet we wczesnej ciąży, które uznają z różnych powodów (...) że powinny mieć możliwość przeprowadzenia legalnej aborcji”. Premier wskazał, że w ramach dotychczas obowiązującego prawa, rząd chce zmienić realia jego stosowania, tak aby państwo skuteczniej stawało po stronie kobiety. W tym celu zostały opracowane wspólnie przez dwa resorty: sprawiedliwości i zdrowia – wytyczne w sprawie stosowania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży. Donald Tusk powiedział: „W tej chwili, skoro nie możemy szeroko otworzyć tej bramy w Sejmie, to otwieramy furtki (...). Szukamy takich sposobów działania, które w praktyce umożliwią dostęp do legalnej aborcji.”

Poniżej publikujemy pełną treść tych wytycznych:

Szanowni Państwo,

Dyrektorzy Szpitali, Ordynatorzy/Kierownicy Oddziałów

Przekazuję Państwu Wytyczne w sprawie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży, zwracając się z uprzejmą prośbą o ich właściwe stosowanie, a przez to poszanowanie praw pacjentek oraz zapewnienie im należytej opieki. 

Wytyczne
w sprawie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu
do procedury przerwania ciąży

Przesłanki dopuszczalności przerywania ciąży

 Przepisy ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. z 2022 r. poz. 1575) (zwanej dalej „ustawą o planowaniu rodziny”) wskazują, że przerwanie ciąży może być dokonane przez lekarza w przypadku, gdy:
1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny);
2) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (art. 4a ust. 1 pkt 3 ustawy o planowaniu rodziny).

Stwierdzenie okoliczności warunkujących przerwanie ciąży

a) zagrożenia życia lub zdrowia kobiety ciężarnej

 W przypadku dopuszczalności przerwania ciąży w sytuacji, gdy stanowi ona zagrożenia życia lub zdrowia kobiety ciężarnej mamy do czynienia z dwiema niezależnymi przesłankami:
- zagrożeniem życia
albo
- zagrożeniem zdrowia kobiety ciężarnej.

Wystąpienie tylko jednej z nich jest wystarczającą prawną przesłanką do stwierdzenia okoliczności warunkującej możliwość przerwania ciąży.

Ustawa o planowaniu rodziny nie określa zamkniętego katalogu wskazań do przerwania ciąży w przypadku, gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej.

Przepisy ustawy o planowaniu rodziny, posługując się ogólną kategorią zdrowia, w żaden sposób nie determinują, jakiego obszaru zdrowia ma dotyczyć to zagrożenie zdrowia. Może ono zatem dotyczyć każdego obszaru zdrowia, zarówno fizycznego jak i psychicznego. Ustawa o planowaniu rodziny nie precyzuje także pojęcia „zagrożenie”, pozostawiając je do oceny lekarza działającego na podstawie aktualnej wiedzy medycznej (Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2023 r. poz. 1516, z późn. zm.) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością), przepisy nie posługują się w tym przypadku żadnym wartościowaniem, nie wskazują, że zagrożenie ma być nagłe bądź bezpośrednie i nie powinny być tak interpretowane.

Przepisy ustawy o planowaniu rodziny nie zawężają także specjalizacji lekarza, uprawnionego do stwierdzenia, czy zachodzi przesłanka dopuszczająca przerwanie ciąży.

Zaistnienie takiej okoliczności – zgodnie z art. 4a ust. 5 ustawy o planowaniu rodziny – stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.

W rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (Dz. U. poz. 49) wskazano, że wystąpienie okoliczności wskazujących, że ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej.

Z przywołanych przepisów wynika także jednoznacznie, że do stwierdzenia wystąpienia okoliczności, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety wymagane jest tylko jedno orzeczenie lekarza specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej, co do zasady zatem uzależnianie możliwości przerwania ciąży od uzyskania dodatkowych orzeczeń albo opinii lekarzy nie znajduje uzasadnienia i należy traktować jako ograniczenie dostępu do tej procedury. Ustawa o planowaniu rodziny w żadnym miejscu nie zobowiązuje także do powołania konsylium.

Przepis art. 37 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty dopuszcza w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych, że lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, może zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. Jednakże jeżeli inny lekarz specjalista uprzednio stwierdził przesłanki do przerwania ciąży, przedmiotem konsylium nie może być ponowne analizowanie tych przesłanek.

Zasięgnięcie opinii albo zorganizowanie konsylium z inicjatywy lekarza jest możliwe, ale jest odstępstwem od reguły i nie powinno stanowić odgórnego, pozaustawowego wymogu regularnie stosowanego przez lekarzy bądź obowiązującego jako norma w podmiocie leczniczym.

Jest to szczególnie istotne mając na względnie przepis art. art. 4a ust. 5 ustawy o planowaniu rodziny, który jednoznacznie wskazuje, że zaistnienie okoliczności, gdy ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.

 Zaistnienie rozważanych okoliczności, wraz ze stwierdzoną przyczyną, dla której ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej, jest odnotowywane w dokumentacji medycznej.

 b) uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego 

Okoliczność, w której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego stwierdza prokurator (art. 4a ust. 5 ustawy o planowaniu rodziny).

Stwierdzenie tej okoliczności następuje poprzez wydanie zaświadczenia o istnieniu uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. Zaświadczenie to może wydać wyłącznie prokurator, w ramach prowadzonego postępowania karnego.

Wydanie zaświadczenia następuje na wniosek kobiety ciężarnej lub innej osoby uprawnionej do jej reprezentowania np. w przypadku, gdy kobieta ciężarna jest małoletnia lub ubezwłasnowolniona. Zaświadczenie musi mieć formę pisemną i winno zostać umieszczone w dokumentacji medycznej kobiety ciężarnej, jeżeli okoliczność uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, stanowiła przesłankę przerwania ciąży.

Termin wykonania procedury przerwania ciąży

 1. W przypadku, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego przerwanie ciąży jest dopuszczalne, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. W wytycznych Prokuratora Generalnego z dnia 7 sierpnia 2024 r. w sprawie zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie prowadzenia spraw dotyczących odmowy dokonania przerwania ciąży oraz tzw. aborcji farmakologicznej, w punkcie 7, wskazano na obowiązek sprawnego wykonywania czynności procesowych, aby móc podjąć decyzję o wydaniu zaświadczenia będącego podstawą do wykonania procedury przerwania ciąży w terminie umożliwiającym jej przeprowadzenie do upływu ustawowych 12 tygodni od początku ciąży.

Wytyczne Prokuratora Generalnego dostępne są na stronie internetowej Prokuratury Krajowej: https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/wytyczne-prokuratora-generalnego-w-sprawie-zasad-postepowania-powszechnych-jednostek-organizacyjnych-prokuratury-w-zakresie-prowadzenia-spraw-dotyczacych-odmowy-dokonania-przerwania-ciazy-oraz-tzw-aborcji-farmakologicznej.

 2. Przepisy ustawy o planowaniu rodziny nie regulują natomiast terminu, w jakim możliwe jest przerwanie ciąży w sytuacji, gdy zagraża ona życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej. Z prawnego punktu widzenia przeprowadzenie procedury przerwania ciąży w tych okolicznościach nie powinno być zatem warunkowane czasem trwania ciąży.

Miejsce przeprowadzenia procedury przerwania ciąży

 W przypadku, gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny) przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu (art. 4a ust. 3 ustawy o planowaniu rodziny). Ustawodawca nie określił miejsca przeprowadzenia procedury przerwania ciąży w przypadku, gdy podstawą jego wykonania jest uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (art. 4a ust. 1 pkt 3 ustawy o planowaniu rodziny). 

Osoba uprawniona do przeprowadzenia procedury przerwania ciąży

 Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza (art. 4a ust. 1 ustawy o planowaniu rodziny). Dodatkowo w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, określono, że przerwania ciąży może dokonać lekarz posiadający specjalizację pierwszego stopnia w zakresie położnictwa i ginekologii lub tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii.

Zgoda kobiety

 Do przerwania ciąży jest wymagana pisemna zgoda kobiety (art. 4a ust. 4 ustawy o planowaniu rodziny). W przypadku małoletniej do przeprowadzenia procedury przerwania ciąży jest wymagana pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej powyżej 13. Roku życia jest wymagana również jej pisemna zgoda. W przypadku małoletniej poniżej 13. roku życia jest wymagana zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii.

W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie jest wymagana także pisemna zgoda tej osoby, chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży jest wymagana zgoda sądu opiekuńczego.
Podjęcie ryzyka dla zdrowia pacjentki i zwlekanie z zakończeniem ciąży może wynikać wyłącznie z decyzji samej pacjentki, po otrzymaniu przez nią pełnej i zrozumiałej informacji medycznej.

 Prawo do informacji

 Pacjentka ma prawo do informacji. Kwestia przekazywania pacjentkom informacji została uregulowana w sposób generalny (tj. odnoszący się do wszystkich sytuacji udzielania świadczeń, w tym związanych z przerwaniem ciąży) przepisami ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2024 r. poz. 581). Zgodnie z przepisem art. 9 tej ustawy pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego przedstawiciel ustawowy mają prawo do uzyskania od osoby wykonującej zawód medyczny przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami. Pacjent, który nie ukończył 16 lat ma prawo do uzyskania od osoby wykonującej zawód medyczny informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego.

Lekarz ma obowiązek udzielenia pacjentce informacji zgodnie z przepisem art. 31 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Oczywistym jest zatem, że pacjentka na każdym etapie prowadzenia ciąży musi być informowana o przebiegu ciąży, w tym o aktualnych ryzykach związanych ze zdrowiem i życiem. Musi być również informowana o możliwych do zastosowania – stosownie do jej sytuacji klinicznej – rozwiązaniach, w tym o dopuszczalności przerwania ciąży.

Procedura przerwania ciąży jako świadczenie gwarantowane

Ustawa o planowaniu rodziny w art. 4b określa, że „osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w podmiotach leczniczych”.

Świadczenia gwarantowane związane z przerwaniem ciąży zostały ujęte w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 870).

W świetle obowiązujących przepisów, w tym rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 1194, z późn. zm.) wszystkie podmioty lecznicze (szpitale), które zawarły umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia, mają obowiązek udzielania świadczeń w nim przewidzianych – w pełnym zakresie i zgodnie z obowiązującym prawem.

Podpisując umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, świadczeniodawca zobowiązuje się do realizacji wszystkich świadczeń określonych jako gwarantowane w stosownych rozporządzeniach wykonawczych do ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146), w danym zakresie i rodzaju świadczeń, na jaki została zawarta umowa.

Ponadto, zgodnie z § 3 ust. 6 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej świadczeniodawca realizujący z Narodowym Funduszem Zdrowia umowę w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie położnictwo i ginekologia, w przypadkach, gdy zakończenie ciąży jest dopuszczalne przepisami prawa powszechnie obowiązującego, jest zobowiązany do wykonywania świadczeń zakończenia ciąży, o których mowa w części I załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego, w miejscu udzielania świadczeń, niezależnie od powstrzymania się przez lekarza wykonującego zawód u tego świadczeniodawcy od wykonania świadczenia, zgodnie z art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Niewykonanie tego obowiązku skutkuje karą umowną w wysokości do 2% kwoty zobowiązania wynikającego z umowy za każde stwierdzone naruszenie. Niezależnie od tego, w przypadku naruszenia przywołanego powyżej § 3 ust. 6 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej Prezes Funduszu Narodowego Funduszu Zdrowia albo dyrektor oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu zdrowia może również rozwiązać umowę w części albo w całości, bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Rzecznik Praw Pacjenta, w przypadku wydania decyzji o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe prawa pacjentów, nakazuje jej zaniechanie lub wskazuje działania niezbędne do usunięcia skutków naruszenia zbiorowych praw pacjentów, wyznaczając terminy podjęcia tych działań. Niepodjęcie działań określonych w decyzji, skutkuje nałożeniem przez Rzecznika Praw Pacjenta, na podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, kary pieniężnej do wysokości 500 000 złotych.

Klauzula sumienia

Zgodnie z art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30 ww. ustawy (który przewiduje obowiązek lekarza do udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia).

Oznacza to, że z tzw. klauzuli sumienia nie może skorzystać lekarz, w przypadku, w którym zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjentki. Co więcej, w świetle ustawy, w przypadku, gdy ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety, okoliczność tę może stwierdzić ten sam lekarz, co wykonujący procedurę przerwania ciąży. W takiej sytuacji absolutnie wykluczone jest powołanie się przez lekarza na tzw. „klauzulę sumienia”.

Fakt powstrzymania się od wykonania świadczenia niezgodnego z sumieniem lekarz ma obowiązek odnotować w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

Należy również wyraźnie podkreślić, że tzw. „klauzula sumienia” jest prawem wyłącznie lekarza, nie może się na nią powoływać podmiot leczniczy.

Jak wskazano powyżej, podpisując umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, świadczeniodawca zobowiązuje się do realizacji wszystkich świadczeń określonych jako gwarantowane w stosownych rozporządzeniach wykonawczych do ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w danym zakresie i rodzaju świadczeń, na jaki została zawarta umowa.

Sprzeciw pacjentki wobec opinii albo orzeczenia lekarza

Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia określonych w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jeżeli opinia albo orzeczenie ma wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa.

Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem Rzecznika Praw Pacjenta w terminie 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta.

Sprzeciw wymaga uzasadnienia, w tym wskazania przepisu prawa, z którego wynikają prawa lub obowiązki pacjenta, na które ma wpływ opinia albo orzeczenie lekarza.

Komisja Lekarska na podstawie dokumentacji medycznej oraz, w miarę potrzeby, po przeprowadzeniu badania pacjenta, wydaje orzeczenie niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia sprzeciwu. Od rozstrzygnięcia Komisji Lekarskiej nie przysługuje odwołanie. Prawo pacjenta do sprzeciwu zostało wprowadzone do polskiego porządku prawnego w celu wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Tysiąc przeciwko Polsce. W celu umożliwienia pacjentkom korzystania z tego prawa należy zapewnić właściwe prowadzenie przez lekarzy dokumentacji medycznej, w której powinna zostać odnotowana zarówno opinia bądź orzeczenie lekarza, jak i informacja o odmowie ich wydania. Przepis art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r . o zawodach lekarza i lekarza dentysty przewiduje obowiązek sporządzania dokumentacji medycznej. Przepisy ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta regulują kwestię prowadzenia przedmiotowej dokumentacji, w tym m.in. jej zakres. Zgodnie z art. 25 ust. 2 ww. ustawy w dokumentacji medycznej zamieszcza się informację o wydaniu opinii albo orzeczenia, o których mowa w art. 31 ust. 1 ustawy. W przypadku odmowy jej wydania stosowna w tym zakresie adnotacja również powinna znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji.

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Pacjent ma prawo do informacji o prawach pacjenta określonych m.in. w tej ustawie, uwzględniającej ograniczenia tych praw określone w omawianych przepisach.

Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia tę informację w formie pisemnej, poprzez umieszczenie jej w swoim lokalu, w miejscu ogólnodostępnym. Informacja powinna uwzględniać wszystkie prawa określone m.in. w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, w tym m.in. prawo pacjenta do sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej

 Przerwanie ciąży, za zgodą kobiety, zgodnie z przepisami ustawy o planowaniu rodziny powoduje wyłączenie odpowiedzialności karnej za przestępstwa z Kodeksu karnego, tj.:
1. z art. 152 § 1 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy);
2. z art. 152 § 3 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, gdy dziecko osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej);
3. z art. 154 § 1 (przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, gdy następstwem jest śmierć kobiety ciężarnej);
4. z art. 154 § 2 ( przerwanie ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, gdy dziecko osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej; a następstwem jest śmierć kobiety ciężarnej).

Naczelna Rada Lekarska apeluje o doprecyzowanie przepisów rangi ustawowej

 W dniu 17 kwietnia 2025 r. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej przyjęło stanowisko (Nr 34/25/P-IX)w sprawie przepisów prawnych dotyczących procedury przerywania ciąży.

 Jak wskazało m.in. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej:
1) Aktualny stan przepisów regulujących ten doniosły społecznie temat urąga wszelkim standardom, jakich obywatele oczekują od obowiązującego ich prawa. Na kształt ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży wpłynęły dwa wyroki Trybunału Konstytucyjnego – wyrok z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20 oraz wyrok z dnia 28 maja 1997 r. sygn. akt K 26/96. Skutkiem wejścia w życie tych orzeczeń Trybunału oraz skutkiem braku reakcji ustawodawcy na te orzeczenia jest to, że ustawa jest niespójna, jej postanowienia są niejednoznaczne i pozostawiają zbyt duży margines dla interpretacji, które prowadzą do zupełnie odmiennych wniosków.

2) Samorząd lekarski nie godzi się na to, aby ofiarami wadliwej regulacji prawnej były kobiety ciężarne, których praw i wolności tematyka ta dotyczy najbardziej, nie ma także zgody samorządu lekarskiego na to, aby na skutek niejednoznacznej regulacji prawnej lekarze zmuszani byli do dokonywania ocen prawnych, które mogą skutkować dla nich daleko idącymi konsekwencjami. Środowisko lekarskie ma świadomość istnienia rozbieżnych interpretacji przepisów ustawy przedstawianych obecnie przez różne instytucje, organy, organizacje czy grupy osób. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej dostrzega, że brak jednoznacznych przepisów ustawowych skutkuje coraz częstszymi atakami kierowanymi w stronę lekarzy, którzy przecież nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za aktualny stan przepisów prawa.

3) Należy przypomnieć, że niezwłocznie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej wzywało środowiska polityczne do pilnego rozpoczęcia współpracy parlamentarnej oraz dialogu ze społeczeństwem celem wypracowania rozwiązań, które pozwolą - w trybie prac legislacyjnych - unormować tę kwestię. Apel ten do dzisiaj pozostał bez odzewu, co negatywnie odbija się na sytuacji kobiet ciężarnych oraz lekarzy.

4) Samorząd lekarski odnotował, że w dniu 9 sierpnia 2024 r. Prokurator Generalny pan Adam Bodnar wydał „Wytyczne Nr 9/24 w sprawie zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie prowadzenia spraw dotyczących odmowy dokonania przerwania ciąży oraz tzw. aborcji farmakologicznej”, a w dniu 30 sierpnia 2024 r. Minister Zdrowia pani Izabela Leszczyna wydała „Wytyczne w sprawie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących dostępu do procedury przerwania ciąży”, jednakże nie jest to rozwiązanie wystarczające, zwłaszcza, że wytyczne te nie rozwiały wszelkich wątpliwości związanych z tematyką przerywania ciąży, o czym świadczą niedawne doniesienia medialne przedstawiające  w skrajnie różnym świetle możliwość przerywania ciąży w sytuacji, gdy płód osiągnął zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej. Wytyczne wydane jednoosobowo przez Ministra czy Prokuratora Generalnego w równie szybki sposób mogą zostać uchylone lub zmienione, a przede wszystkim nie wiążą one sądów w zakresie wykładni prawa i jego stosowania.

Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej zaapelowało w podsumowaniu tego stanowiska do środowisk politycznych o pilne rozpoczęcie dialogu celem wypracowania rozwiązań, które pozwolą unormować tę kwestię we właściwy sposób w akcie rangi ustawy.

Interpelacja Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników 

W dniu 10 kwietnia 2025 r. Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników zaapelował do Ministra Zdrowia o potwierdzenie prawidłowości rozumienia sformułowania „przerywanie ciąży” zawartego w art. 4a ust. 1 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. W tej interpelacji zwrócono uwagę, że przepisy (przy przesłance zagrożenia życia lub zdrowia kobiety) dopuszczają przerwanie ciąży w każdym czasie. A zatem możliwe jest to także nawet w 9 miesiącu ciąży. Ale Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników uważa za zasadny pogląd wyrażony np. w Systemie prawa medycznego, że w sytuacji, gdy płód osiągnął już zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki, przerwanie ciąży powinno być dokonane w sposób, który umożliwia także jego uratowanie, np. poprzez indukowanie wcześniejszego porodu lub wykonanie cesarskiego cięcia.

Innymi słowy – jak wskazuje Zarząd Główny PTGiP - po osiągnięciu przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem matki i po zaistnieniu przesłanki w postaci zagrożenia życia lub zdrowia matki zabieg przerwania ciąży, jakkolwiek całkowicie legalny, nie może jednak polegać na celowym uśmierceniu płodu.

W piśmie do ministry zdrowia specjaliści konkludują, że zachowanie lekarza przeprowadzającego zabieg może podlegać ocenie w świetle art. 152 § 3 kodeksu karnego, zgodnie z którym kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

 - Pytamy o to w imieniu wszystkich lekarzy w Polsce. Prosimy panią minister, aby przy pomocy prawników określiła, co można, a czego nie w przypadku ciąży po 24 tygodniu, kiedy mamy już do czynienia z płodem mogącym przeżyć samodzielnie. Jesteśmy państwem prawa i nie możemy postępować wbrew prawu - powiedział 15 kwietnia 2025 r. PAP prof. Piotr Sieroszewski prezes PTGiP, specjalista w zakresie ginekologii, położnictwa i perinatologii, który jest ekspertem w zakresie badań prenatalnych i prowadzenia ciąż wysokiego ryzyka.

Kiedy można przerwać zaawansowaną ciążę. Prof. Sieroszewski: Powyżej 24 tygodnia ciąży nie ma aborcji a poród

Według prof. Sieroszewskiego przerwanie bardzo późnej ciąży uzasadnione jest tylko, kiedy wady płodu powodują, że dziecko jest niezdolne do samodzielnego przeżycia. To np. sytuacja bezczaszkowca, czyli płodu który ma niewykształconą część mózgową głowy.

"Słowo +aborcja+" pochodzi z łaciny; +abortus+ oznacza poronienie. Z poronieniem mamy do czynienia do 23 tygodnia ciąży i tym samym z aborcją. Powyżej 24 tygodnia nie ma żadnej aborcji, a poród" - wyjaśnił prof. Sieroszewski.

Sprawa pacjentki, której ciążę przerwano w 9 miesiącu w szpitalu w Oleśnicy

Prezes PTGiP pełni również funkcję kierownika I Katedry Ginekologii i Położnictwa oraz Kliniki Patologii Ciąży i Ginekologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. To tam trafiła pacjentka w ciąży z dzieckiem mającym wrodzoną łamliwość kości. Specjalista konsultował ją położniczo.

"Tamto dziecko byłoby w stanie funkcjonować, to był 36. tydzień ciąży. Ważyło prawie dwa kg, było w dobrym stanie wewnątrzmacicznym. Bardzo wiele dzieci z łamliwością kości dobrze żyje po urodzeniu, są całkowicie sprawne intelektualnie. Polskie przepisy prawa wprost zabraniają zabicia takiego dziecka" - powiedział PAP.

Opowiedział, że zaproponował pacjentce cesarskie cięcie ze względu na jej zły stan psychiczny i objęcie dziecka wysokospecjalistyczną opieką pediatryczną. Kobieta nie wyraziła na to zgody i wypisała się na własne żądanie ze szpitala.

Pacjentka miała wsparcie organizacji pomagających kobietom w realizacji prawa do aborcji. Trafiła do szpitala w Oleśnicy, gdzie wykonywane są aborcje w sytuacji, gdy inne szpitale ich odmawiają. Zabieg przerwania ciąży w 36. tygodniu ciąży przeprowadziła ginekolożka dr Gizela Jagielska, stosując metodę indukcji asystolii płodu. Polega ona na podaniu do jego serca chlorku potasu w zastrzyku.

Lekarka w rozmowie z PAP oceniła, że przerwanie tej ciąży było zgodne z prawem.

"Przemawiały za tym przesłanki medyczne. Zgodnie z rekomendacją Światowej Organizacji Zdrowia oraz Międzynarodowej Federacji Ginekologów i Położników FIGO, do którego należy PTGiP, aborcja jest procesem, którego efektem jest poród martwy, a nie poród żywy. Aborcja nie jest tym samym, co indukcja porodu czy wykonanie cięcia cesarskiego ze wskazań medycznych. Definicją aborcji jest to, że chcemy uzyskać poronienie lub poród martwy. Natomiast rzeczywiście w polskiej w polskim prawie nie ma definicji aborcji" - powiedziała dr Jagielska.

Zaznaczyła, że zapytała konsultanta krajowego do spraw perinatologii prof. Mirosława Wielgosia o stosowanie chlorku potasu. "W odpowiedzi otrzymałam pismo, w którym konsultant wskazywał, że pacjentka powinna mieć zaproponowane wszystkie możliwe metody przerwania ciąży. W związku z tym tak właśnie postępujemy, a pacjentka podejmuje decyzję" - wyjaśniła. Podkreśliła jednocześnie, że w jej ocenie aborcja w trzecim trymestrze w przypadku zdrowej ciąży nie powinna być możliwa, nawet jeśli pacjentka ma zaświadczenie od psychiatry o zagrożeniu jej zdrowia psychicznego.

Sprawą aborcji w Oleśnicy zajmuje się tamtejsza prokuratura rejonowa, która wszczęła śledztwo w sprawie przeprowadzenia aborcji z naruszeniem prawa. Podjęcie takich działań potwierdziła PAP Rzeczniczka Prokuratury Okręgowej we Wrocławiu, prok. Karolina Stocka-Mycek. Dr Jagielska przekazała PAP, że nie otrzymała w tej sprawie żadnych oficjalnych informacji z prokuratury.

 Źródła: Naczelna Rada Lekarska, Ministerstwo Zdrowia, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, Polska Agencja Prasowa.