Piecza zastępcza - postulaty RPO
15 września 2022 r. Sejm RP uchwalił nowelizację ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw. Ustawą zajmuje się teraz Senat RP. W trakcie prac nad tą nowelą Rzecznik przedstawił kompleksowe postulaty zmiany prawa w obszarze szeroko rozumianego systemu opieki nad dzieckiem oraz korekty modelu jego funkcjonowania.
Uchwalone przez Sejm RP przepisy nie uwzględniają jednak szeregu formułowanych przez Rzecznika postulatów. W związku z tym, że ustawą zajmuje się teraz Senat RP, Rzecznik przekazał senackiej komisji wystąpienie z 28 lipca 2022 r., skierowane do resortu rodziny i sejmowej komisji polityki społecznej i rodziny, zawierające wskazane powyżej postulaty.
Zwraca uwagę na jeden z postulatów, który pojawił się w trakcie prac nad tym projektem. Chodzi o określenie jednolitych standardów dotyczących liczby dzieci w placówkach instytucjonalnej pieczy zastępczej. Postulat sprowadza się do określenia, że także w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej może przebywać nie więcej niż 14 dzieci.
Różne limity w zależności od rodzaju placówki
Aktualnie taki limit dotyczy placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego. Natomiast w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, w której umieszczane są dzieci z niepełnosprawnością, które przez stan zdrowia i konieczność specjalistycznej opieki i rehabilitacji nie mogą być umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej, może przebywać nie więcej niż 30 dzieci. Co więcej Wojewoda może zezwolić na umieszczenie w takiej placówce większej liczby – do 45 dzieci.
W ocenie Rzecznika takie zróżnicowanie nie jest uzasadnione. Tym bardziej, że przez nieuwzględnienie tego postulatu na etapie prac sejmowych sytuacja dzieci z niepełnosprawnością po raz kolejny nie uległa poprawie.
Realizacja słusznych założeń deinstytucjonalizacji poprzez zmniejszanie liczby dzieci w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej musi dotyczyć wszystkich typów placówek.
RPO zwraca uwagę, że przez wyłączenie regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych ze standardu dopuszczalnej liczby 14 dzieci, dochodzi do nieuprawnionego preferowania jednej z grup dzieci podlegających szczególnej opiece i pomocy państwa poprzez faktyczne obniżenie standardu zabezpieczenia praw dzieci z niepełnosprawnością.
Piecza zastępcza a konstytucyjna zasada równości
Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny dopuszcza odstępstwo od zasady równego traktowania, ponieważ nierówne traktowanie nie zawsze oznacza dyskryminację, to jednak w tym przypadku zgodność z Konstytucją RP takiego rozwiązania może budzić wątpliwości.
Rzecznik zaznacza, że na władzy publicznej spoczywa obowiązek tworzenia spójnej systemowo polityki socjalnej oraz wspierającej dzieci. Wynikające z art. 72 ust. 2 Konstytucji RP gwarancje szczególnej pomocy i opieki władz względem dzieci pozbawionych opieki rodziców nie mogą być respektowane wybiórczo.
Dobro wszystkich wychowanków pieczy zastępczej powinno być traktowane jako cel nadrzędny z uwagi m.in. na gwarancje konstytucyjne i obowiązek zapewnienia dzieciom ochrony i opieki wynikający z art. 3 Konwencji o prawach dziecka. Realizacja przez państwo zadań w zakresie systemu opieki nie może odbywać się w sposób niekorzystny dla dzieci, gdyż podważa to nie tylko wiarygodność tych gwarancji, ale narusza także prawa dziecka.