Stanowisko TK
W dniu 2 października 2012 roku Trybunał Konstytucyjny podjął się badania zgodności z ustawą zasadniczą rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. Nr 124, poz. 1359, z późn. zm.). Zdaniem TK regulacje dotyczące kar i nagród stosowanych w zakładach i schroniskach są niezgodne z Konstytucją a także z ustawą z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1982 nr 35 poz. 228). TK zaproponował by system kar i nagród został uregulowany na poziomie ustawowym (nie w rozporządzeniu, jak miało to miejsce dotychczas). System kar i nagród został zakwalifikowany przez TK jako „głęboka ingerencja w sferę gwarantowanej konstytucyjnie wolności osobistej jednostki”.
Przytoczony wyrok TK realizuje ustawa z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 1165). Zgodnie z wytycznymi TK do ustawy wprowadzono regulacje dotyczące systemu kar i nagród. Poza katalogiem dostępnych środków ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie zasad ich stosowania. Zgodnie z brzmieniem ustawy udzielenie nagrody i zastosowanie środka dyscyplinarnego nie może prowadzić do upokarzającego i poniżającego traktowania nieletniego.
Nagroda
Za właściwe zachowanie nieletniego, wyróżniające wykonywanie obowiązków, wzorowe przestrzeganie regulaminu schroniska albo zakładu lub osiąganie bardzo dobrych wyników w nauce przysługuje mu nagroda. Wyróżnienie pozytywne ma ogromny walor wychowawczy w związku z czym nie powinno być traktowane w kategorii wyjątku.
Zobacz również: Postępowanie wobec nieletnich na nowych zasadach
Katalog nagród
Katalog nagród obejmuje: pochwałę, list pochwalny do rodziców, opiekuna lub sądu rodzinnego, zezwolenie na rozmowę telefoniczną na koszt schroniska lub zakładu, nagrodę rzeczowa lub pieniężna, zgodę na wykonanie przedmiotu lub usługi w warsztatach szkolnych na potrzeby nieletniego lub jego osób najbliższych, zgodę na korzystanie z Internetu lub gier komputerowych, zgodę na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza schroniskiem lub zakładem, skrócenie lub darowanie uprzednio zastosowanego środka dyscyplinarnego, udzielenie przepustki na okres do 3 dni. Jeśli nieletni przebywa w zakładzie poprawczym nagrodą jest również udzielenie urlopu oraz podwyższenie kieszonkowego na okres do 3 miesięcy.
Kara
W przypadku negatywnego zachowania (niewykonywania obowiązków wynikających z ustawy lub regulaminu ustalonego w schronisku lub zakładzie, zachowania godzącego w dobro innych osób, ucieczki ze schroniska albo zakładu lub nieusprawiedliwionego nie powrócenia z udzielonego urlopu lub z przepustki) istnieje możliwość zastosowania kary. Udzielając kary należy wziąć pod uwagę szereg okoliczności indywidualnych, m.in.: rodzaj i okoliczności zachowania nieletniego, jego stosunek do tego zachowania, dotychczasową postawę, cechy osobowości i stan zdrowia.
Katalog kar
Do katalogu kar ustawodawca zalicza: upomnienie, naganę, zawiadomienie rodziców, opiekuna, sądu rodzinnego o niewłaściwym zachowaniu nieletniego, cofnięcie zezwolenia albo nieudzielanie go na rozmowy telefoniczne na koszt schroniska albo zakładu na okres do 1 miesiąca, z wyjątkiem rozmów z rodzicami albo opiekunem, obniżenie kieszonkowego na okres do 3 miesięcy, cofnięcie zgody na korzystanie z Internetu lub gier komputerowych na okres do 3 miesięcy, cofnięcie zgody albo nieudzielanie jej na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza schroniskiem albo zakładem na okres do 3 miesięcy, cofnięcie zgody albo nieudzielanie jej na wyjście poza teren schroniska albo zakładu na okres do 3 miesięcy.
Polecamy serwis: Dziecko i prawo
Decyzja
Decyzję zarówno w zakresie zastosowania nagrody jak i kary podejmuje dyrektor placówki (zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich). Powinna zostać sporządzona na piśmie i włączona do akt nieletniego. Decyzję może uchylić sam dyrektor (czyli podmiot, który ją wydał) a także sąd rodzinny.
Podstawa prawna:
• ustawa z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 1165),
• ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1982 nr 35 poz. 228),
• wyrok TK z dnia 2 października 2012 r. (sygn. akt U 1/12).