Środki te mają charakter nieizolacyjny lub izolacyjny (np. umieszczenie w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej, ośrodku szkolno-wychowawczym, zakładzie poprawczym). Środki wychowawcze można stosować kumulatywnie.
Środki wychowawcze
Wobec nieletniego sąd rodzinny może udzielić upomnienia. Upomnienie wymaga rangi postanowienia.
Sąd rodzinny może również zobowiązać nieletniego do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia.
Zobowiązanie do określonego postępowania powinno być możliwie szczegółowo sprecyzowane, aby było jednoznaczne zarówno dla osoby zobowiązanej, jak i dla organu kontrolującego.
Dotyczy to zwłaszcza zakresu, sposobu i terminu wykonania zobowiązania i sprowadza się w szczególności do naprawienia wyrządzonej szkody. Nie chodzi tu o odszkodowanie z Kodeksu cywilnego, ale o obowiązek aby sam nieletni miał świadomość naprawienia szkody.
Przez naukę należy rozumieć również praktyczną naukę zawodu. Zobowiązanie do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach ma istotne znaczenie w wypadku stwierdzenia przynależności nieletniego do nieformalnych grup. Zobowiązanie do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia powinno być stosowane nie tylko w przypadkach, gdy czynu karalnego dopuścił się nieletni pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego, lecz w każdym przypadku stwierdzenia spożywania alkoholu lub używania środków odurzających.
Sąd może ustanowić nadzór rodziców lub opiekuna. Nadzór ten polega m.in. na okresowych sprawozdaniach składanych sądowi z osiągnięć dziecka, w szczególności postępów w nauce, czy wykonywania nałożonych na niego obowiązków.
Rodzice muszą dać gwarancję. Nie można ustanawiać nadzoru wobec tych rodziców, którzy zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej lub których władza rodzicielska została zawieszona.
Sąd może również ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego. Sąd powinien wówczas ustalić, kto w imieniu tej organizacji lub zakładu pracy będzie sprawował nadzór.
Sąd zobowiązany jest również do zawiadomienia o wyznaczeniu określonej osoby do sprawowania nadzoru zarówno nieletniego, jak i jego rodziców lub opiekuna.
Nadzór kuratora sąd może zastosować, jeżeli nadzoru nie mogą realizować inne uprawnione do tego osoby, w tym rodzice.
Zobacz: Kiedy stosuje się środek poprawczy?
Z jednej strony mamy do czynienia z pozostawieniem nieletniego w środowisku rodzinnym a z drugiej oddziaływanie w tym okresie na niego i jego środowisko przez kuratora, a więc osobę spoza kręgu rodziny.
Sąd może skierować nieletniego do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją. Jest to więc silniejszy środek niż nadzór kuratora.
Zakaz prowadzenia pojazdów, jest to środek prewencyjny, orzekany po stwierdzeniu związku pomiędzy czynem karalnym nieletniego a prowadzeniem pojazdu, mający na celu zapobieganie popełnianiu tego typu czynów karalnych w przyszłości.
W razie orzeczenia wobec nieletniego zakazu prowadzenia pojazdów, sąd powinien przesłać odpis orzeczenia organowi wydającemu zezwolenia na prowadzenie danego pojazdu. Zakaz ten ustaje z mocy prawa najpóźniej z chwilą ukończenia przez nieletniego 21 lat.
Przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego, a więc narzędzia lub inne przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na rzecz Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
Sąd może także orzec umieszczenie nieletniego w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo w ośrodku szkolno-wychowawczym.
Jedynym środkiem poprawczym jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.
Inne środki
Sąd może zastosować inne środki zastrzeżone do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, np. poprzez umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub odpowiednim zakładzie leczniczym, jeżeli stwierdza się niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczną lub inne zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowe używanie alkoholu lub innych środków odurzających przez nieletniego.
Zobacz serwis: Dziecko i prawo