Alienacja rodzicielska - co to?
Zdarza się, że po rozstaniu każde z rodziców posiada pełną władzę rodzicielską i nieograniczone kontakty z dzieckiem. Taka sytuacja jest bardzo komfortowa, gdyż aby spotkać się z dzieckiem, nie trzeba wyczekiwać na dany dzień i godziny ustalone przez sąd. Często jednak jedno z rodziców musi stosować się do terminów spotkań ustalonych mu na mocy postanowienia sądu.
Może się wydawać, że postanowienie sądu w przedmiocie ustalenia kontaktów między rodzicem a dzieckiem, powinno załatwić wszelkie problematyczne kwestie z tym związane. Jednakże bardzo często rodzice dziecka nie przestrzegają sądowych regulacji i wtedy zaczyna się ich zaciekły konflikt. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy jedno z nich utrudnia lub wręcz uniemożliwia kontakt dziecka z drugim rodzicem.
Ważne! Szereg działań mających na celu utrudnianie przez jednego rodzica kontaktów drugiego rodzica z dzieckiem określa się pojęciem „alienacji rodzicielskiej”.
Czym jest alienacja rodzicielska w praktyce?
Są to rozmaite zachowania stosowane najczęściej przez rodzica stale zamieszkującego z dzieckiem po rozstaniu. Mają one na celu nastawienie dziecka przeciwko drugiemu z rodziców.
Jest to sprytna taktyka, gdyż osobie ją stosującej często nie można bez posiadania dowodów zarzucić, że utrudnia czy wręcz uniemożliwia kontakt z dzieckiem. Taka osoba może twierdzić: „Ale przecież ja nie zabraniam dziecku spotykania się z ojcem, jeśli dziecko chce, to niech idzie do niego”. Problem jednak w tym, że wskutek działań takiego rodzica (najczęściej dzieje się tak ze strony matek), dziecko właśnie nie chce odwiedzać drugiego z rodziców. Zatem teoretycznie rodzic nie uniemożliwia kontaktów z dzieckiem, ale praktycznie, swym zachowaniem skutecznie dziecko do nich zniechęca.
Alienacja rodzicielska - objawy
Masz do czynienia z alienacją rodzicielską, jeśli Twój były małżonek lub partner:
- nastawia Twoje dziecko przeciwko Tobie;
- wymusza od dziecka negatywne reagowanie na Twoje wizyty i na Twoje propozycje;
- „przekupuje” dziecko prezentami, stawiając siebie jako tego lepszego z rodziców, w zamian za okazywanie przez dziecko negatywnego nastawienie względem Ciebie;
- wymusza od dziecka deklarację uczuć względem siebie;
- opowiada dziecku o Tobie negatywne, zniechęcające rzeczy;
- wzbudza w dziecku poczucie winy za to, że spotkało się z Tobą, zmuszając tym do lojalności względem siebie;
- okazuje ostentacyjnie swój smutek gdy widzi, że dziecko wraca do domu szczęśliwe po spotkaniu z Tobą;
- krytykuje Cię przy dziecku lub ośmiesza Cię przy dziecku;
- obwinia Cię przy dziecku za Wasze rozstanie;
- zobowiązuje dziecko do solidarności z sobą skierowanej przeciwko Tobie;
- zakazuje dziecko wyrażania wobec Ciebie miłości;
- nie informuje Cię o kwestiach dotyczących dziecka – dowiadujesz się o wszystkim ostatni lub masz informacje dzięki komuś innemu z rodziny;
- przypomina dziecku o Twoich problemach, np. w związku z uzależnieniem;
- niszczy lub ukrywa Twoje zdjęcia z dzieckiem lub też wyrzuca prezenty przekazane mu przez Ciebie („wymazuje” Cię z życia dziecka);
- wzbudza u dziecka strach przed Tobą;
- zakazuje dziecku mówienia o Tobie;
- rozmawia o Tobie negatywnie z innymi osobami w taki sposób, by to dotarło do dziecka;
Mimo, że – załóżmy- rodzic posiada wydane przez sąd postanowienie o ustaleniu jego kontaktów z dzieckiem, to w praktyce, wskutek alienacyjnych działań drugiego rodzica, są one niemożliwe do zrealizowania, gdyż nie sposób przymuszać dziecko do spotkań. Często też dziecko nie chce się więcej widywać również z pozostałymi członami rodziny od strony izolowanego rodzica, np. dziadkami czy kuzynami. Więź pomiędzy izolowanym rodzicem a dzieckiem zostaje po pewnym czasie mocno zaburzona, zaś u dziecka może zachodzić szereg problemów natury emocjonalnej i behawioralnej.
Bardzo często zdarza się, że w takiej sytuacji dziecko wymaga wsparcia ze strony psychologa. Psycholodzy jednogłośnie twierdzą, że wskutek alienacji rodzicielskiej u dziecka można zaobserwować m.in. problemy ze snem i odżywianiem, zachowania autoagresywne, zaburzenia lękowe, czy wycofanie społeczne. Trzeba jasno stwierdzić, że izolując dziecko, rodzic stosuje swym zachowaniem po prostu psychiczną przemoc względem niego.
Alienacja rodzicielska a prawo
Niestety należy stwierdzić, że polskie prawo nie jest dobrze przygotowane na reagowanie przeciwko stosowaniu alienacji rodzicielskiej. Natomiast nie można powiedzieć, że jest ono aż takie bezsilne w takich przypadkach.
Można skorzystać z regulacji zawartej w art. 598 (15) § 1 Kodeksu postępowania cywilnego:
„Jeżeli osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku”.
Ponadto, warto też zwrócić uwagę na art. 598 (17) § 1 Kodeksu postępowania cywilnego:
„Jeżeli do kontaktu nie doszło wskutek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy przyzna od tej osoby uprawnionemu do kontaktu zwrot jego uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu (…)”.
Powyższe przepisy można jak najbardziej wykorzystać przeciwko rodzicowi stosującemu alienację rodzicielską. Jak widzimy, rodzicowi może grozić za to dolegliwość finansowa. Warto też wspomnieć o obowiązującym art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który mówi o tym, że jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, to sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia (są one wymienione w tym przepisie).
Alienacja rodzicielska - przestępstwo
W skrajnych przypadkach można również rozważyć zastosowanie art. 207 Kodeksu karnego, który penalizuje przestępstwo znęcania się. Zachowanie rodzica względem dziecka musi jednak wypełniać znamiona tego przestępstwa, aby przypisać mu odpowiedzialność karną.
Należy uświadamiać, że alienacja rodzicielska krzywdzi przede wszystkim dziecko. Warto zatem nie przedkładać swych konfliktów nad dobro dziecka.
Adwokat Pamela Opoczka