COVID-19 a realizacja kontaktów rodziców z małoletnimi dziećmi
W związku z pojawiającymi się wątpliwościami Ministerstwo Sprawiedliwości w kwietniu bieżącego roku poinformowało, że w mocy pozostają zarówno postanowienia prawomocne, jak i nieprawomocne, lecz natychmiast wykonalne, wydane w trybie zabezpieczenia (zob. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/realizacja-sadowych-postanowien-o-kontaktach-z-dziecmi).
Wynika z tego, że sam „stan powszechnego zagrożenia” nie jest wystarczającym powodem, aby nie realizować orzeczeń sądów o kontaktach.
Stanowisko w tej kwestii zajął także Rzecznik Praw Dziecka, który zaapelował do rodziców, żyjących osobno, by w trudnym czasie pandemii okazali sobie wyrozumiałość i nie przysparzali małoletnim dodatkowych cierpień. Rzecznik Praw Dziecka podkreślił również, że ograniczenie kontaktów z dzieckiem przez rodzica drugiemu rodzicowi pod pretekstem zagrożenia koronawirusem jest naruszeniem prawa.
Aby faktycznie nie realizować orzeczenia sądu dotyczącego kontaktów (w tym postanowienia o zabezpieczeniu kontaktów), niezbędne jest wykazanie, że kontakt realnie grozi małoletniemu. O ile bowiem będzie istnieć obiektywny stan podwyższonego ryzyka dla zdrowia i życia dziecka w związku z wykonaniem kontaktu z rodzicem, a rodzic sprawujący pieczę nad małoletnim, przez czas istniejącego zagrożenia (np. kwarantanny) ograniczy kontakty rodzica z dzieckiem ustalone orzeczeniem sądu, to uniemożliwienie zrealizowania bezpośredniego kontaktu przez rodzica, kierującego się troską o małoletniego, nie będzie mogło zostać zakwestionowane.
W okresie postępującej pandemii COVID-19 ryzyko istnieje niemal ciągle, a zatem to rodzice kierując się dobrem i bezpieczeństwem dziecka, powinni ocenić jego skalę.
Wobec jednak tego, że okoliczności są szczególne, rodzicom zaleca się w pierwszej kolejności współdziałanie dla dobra małoletniego. Przykładowo rodzice mogą się porozumieć, że kontakty zostaną „odrobione” w innym czasie.
Co prawda polskie prawo nie reguluje kwestii odrabiania kontaktów i odrabianie to nie jest popularne wśród rozwiedzionych małżonków, nie mniej jednak nie ma przeszkód, by zwłaszcza w tak specyficznym okresie, małżonkowie porozumieli się w tym zakresie.
Dodatkowo, kontakt dotychczas realizowany w miejscu publicznym można zastąpić kontaktem realizowanym za pomocą urządzeń teleinformatycznych (np. za pośrednictwem Skype, Messenger, WhatsApp, Zoom).
Czy wspólne uzgodnienia rodziców są skuteczne? Czy też raczej należy wystąpić o ich „zatwierdzenie” do sądu?
Rodzice zawsze mogą się porozumieć w kwestiach dotyczących ich małoletniego dziecka. Także w czasie trwania pandemii COVID-19 rodzice mogą wprowadzić zmiany do dotychczasowych ustaleń dotyczących m.in. realizacji kontaktów. W przypadku wspólnych uzgodnień rodzice nie muszą występować o ich „zatwierdzenie” do sądu.
Co może zrobić rodzic, którego prawo do kontaktów nie jest respektowane?
Art. 113 KRO:
§ 1. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.
§ 2. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Jeśli rodzic, z którym przebywa dziecko nie wyraża zgody na kontakty w „formie zastępczej” za uzasadnione uznać należy złożenie wniosku do sądu opiekuńczego na podstawie art. 59815 KPC – przepis ten daje sądowi uprawnienie do zagrożenia osobie niewykonującej kontaktów nakazania zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku.
Kolejny etap postępowania wykonawczego uregulowany został w art. 59816 KPC i polega on na nakazaniu zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. W obu fazach postępowanie odbywa się z udziałem uprawnionego i zobowiązanego do kontaktów. W wyjątkowych przypadkach sąd może zmienić wysokość sumy pieniężnej, którą orzekł w ramach pierwszego postępowania o zagrożeniu nakazaniem zapłaty ze względu na zmianę okoliczności.
Jakie konsekwencje mogą być wyciągnięte wobec rodzica, który całkowicie uniemożliwia drugiemu rodzicowi kontakty z dzieckiem?
Wykorzystywanie sytuacji pandemii COVID-19 i bezpodstawne uniemożliwianie kontaktów może zostać uznane za nadużywanie władzy rodzicielskiej i doprowadzić do jej ograniczenia.
Rodzic uprawniony do kontaktów może się również ubiegać o zwrot uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniami podjętymi celem ich realizacji, np. kosztów dojazdów (zob. art. 59817 KPC).
W wyroku z 7 listopada 2000 r. w sprawie o sygn. akt I CKN 1115/00 (OSNC 2001 nr 3, poz. 50, str. 77) Sąd Najwyższy podkreślił, że zakazanie kontaktów może nastąpić wyjątkowo, gdy ich utrzymywanie zagraża życiu dziecka, jego zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko.
dr Daniela Wybrańczyk, prawnik, mediator
Polecamy: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!