Sytuacja prawna urodzonych w Polsce dzieci cudzoziemców z krajów trzecich
Na wstępie warto zaznaczyć, iż poniższy artykuł odnosi się jedynie do sytuacji prawnej urodzonych w Polsce dzieci cudzoziemców z krajów trzecich (tj. żadne z rodziców nie posiada obywatelstwa polskiego lub żadnego z krajów UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego).
Ostatnie lata pokazują, iż zmienił się charakter migracji do Polski cudzoziemców. Relatywnie wysokie wynagrodzenia, otwartość rynku pracy oraz liberalne przepisy zatrudniania obcokrajowców uczyniły z naszego kraju atrakcyjne miejsce do stałego osiedlenia się. Widać to wyraźnie we wzrastających corocznie liczbach wydawanych zezwoleń na pobyty czasowe i stałe. Taki stan sprzyja zakładaniu rodzin oraz wychowania dzieci przez cudzoziemców w Polsce. Narodziny i związane z tym procedury biurokratyczne dotyczą również dzieci obcokrajowców.
Akt urodzenia
Dziecko urodzone na terytorium RP otrzymuje akt urodzenia. Zasady rejestracji urodzeń w Polsce dla cudzoziemców są takie same jak dla obywateli polskich. Zgłoszenia urodzenia dokonuje się w urzędzie stanu cywilnego, który znajduje się w urzędzie miasta lub urzędzie gminy właściwych ze względu na miejsce urodzenia dziecka. (art. 14 Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego). Akt urodzenia sporządza kierownik urzędu stanu cywilnego na podstawie karty urodzenia albo karty martwego urodzenia przekazanej przez szpital oraz protokołu zgłoszenia urodzenia albo zgłoszenia urodzenia w formie dokumentu elektronicznego (art. 53 -56 Ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego).
Kwestia pobytu dziecka
Należy zauważyć, iż samo uzyskanie aktu urodzenia dziecka nie powoduje automatycznej legalizacji jego pobytu w Polsce. Rodzice małoletniego w zależności od swojego statusu pobytu powinni również uregulować kwestię pobytu dziecka. Warto również pamiętać, iż w Polsce nie obowiązuje prawo ziemi a zatem urodzenie w Polsce nie powoduje również automatycznego nabycia polskiego obywatelstwa przez małoletniego cudzoziemca.
Rodzice dziecka urodzonego w Polsce powinni rozpocząć procedurę legalizacji jego pobytu od uzyskania dokumentu podróży (dokument uznany przez Rzeczpospolitą Polską, uprawniający do przekroczenia granicy, wydany cudzoziemcowi przez organ państwa obcego, organ polski lub organizację międzynarodową albo podmiot upoważniony przez organ państwa obcego lub obcą władzę o charakterze państwowym – najczęściej jest to paszport). Sposoby uzyskania tego dokumentu różnią się w zależności od obywatelstwa rodziców. Pomocna w jego uzyskaniu jest placówka dyplomatyczna danego państwa np. ambasada czy konsulat.
Gdy wydany już został akt urodzenia oraz dokument podróży kluczowym dla ustalenia o jaki rodzaj zezwolenia pobytowego można się ubiegać jest ustalenie na jakich tytułach pobytowych przebywają rodzice małoletniego.
Jeżeli rodzice małoletniego posiadają ważną wizę lub pobyt czasowy należy złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy. Zgodnie z art. 160 ust. 2 Ustawy o cudzoziemcach zezwolenia na pobyt czasowy można udzielić małoletniemu dziecku cudzoziemca, który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej lub zezwolenia na pobyt czasowy, jeżeli dziecko to urodziło się w okresie ważności tej wizy krajowej lub zezwolenia na pobyt czasowy, a cudzoziemiec spełnia wymogi, o których mowa w art. 159 ust. 1 pkt 2 i 3 ww. ustawy tj. posiada:
- ubezpieczenie zdrowotne w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- źródło stabilnego i regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu,
- ma zapewnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsce zamieszkania.
Zatem rodzice będą musieli wylegitymować się źródłem stabilnego i regularnego dochodu (np. umowa o pracę, umowa zlecenia). Ponadto dziecko będzie musiało posiadać ubezpieczenie zdrowotne (np. małoletni może zostać zgłoszony do ZUS przez pracującego rodzica). Dołączamy także potwierdzenie posiadania miejsca zamieszkania. Może to być np. umowa najmu czy akt własności mieszkania. Dodatkowo trzeba przedłożyć ww. dokument podróży dziecka (np. paszport), odpis aktu urodzenia dziecka oraz kserokopie dokumentów potwierdzające legalny pobyt rodziców w Polsce (np. kopia wizy lub kart pobytu rodziców). Trzeba dołączyć też 4 zdjęcia biometryczne dziecka oraz opłatę skarbową w wysokości 340 PLN. Co ważne w przypadku wydawania karty pobytu małoletniemu opłata za wydanie tego dokumentu wynosi 50% stawki standardowej czyli 25 PLN. Należy tu ponownie podkreślić, iż wniosek na podstawie ww. przesłanki prawnej może być uwzględniony jeżeli na dzień wydania zezwolenia rodzice przebywają na podstawie tej samej wizy lub zezwolenia na pobyt czasowy na podstawie, których przebywali w dniu narodzin małoletniego dziecka. Zezwolenie na pobyt czasowy udzielane jest na okres do dnia, w którym upływa termin ważności wizy krajowej lub zezwolenia na pobyt czasowy udzielonych przedstawicielowi ustawowemu dziecka. Najkrótszy okres na jaki można udzielić takiego zezwolenia wynosi 3 miesiące.
Jeżeli któreś z rodziców małoletniego posiada zezwolenie na pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej to zgodnie z art. 195 Ustawy o cudzoziemcach można ubiegać się o udzielenie pobytu stałego dziecka. W tym przypadku komplet dokumentów, który należy dołączyć jest bardzo uproszczony i ogranicza się do złożenia: kserokopii dokumentu podróży małoletniego (np. paszport), aktu urodzenia dziecka, kserokopii dokumentów potwierdzających posiadanie przez jednego z rodziców pobytu stałego lub rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej (kserokopie decyzji oraz karty pobytu), opłaty skarbowej w wysokości 640 PLN. Opłata za wydanie karty pobytu wynosi podobnie jak przy pobycie czasowym 25 PLN.
Co istotne, zgodnie z art. 195 ust. 1 pkt 1 lit. b Ustawy o cudzoziemcach: Zezwolenia na pobyt stały udziela się cudzoziemcowi na czas nieoznaczony, na jego wniosek, jeżeli, jest dzieckiem cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE pozostającym pod jego władzą rodzicielską urodzonym w okresie ważności zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego temu cudzoziemcowi lub w okresie pobytu tego cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany albo w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub udzieleniem ochrony uzupełniającej.
Zatem dla złożenia wniosku o udzielenie małoletniemu pobytu stałego nie zawsze wymagane jest by dziecko urodziło się w dniu kiedy któryś z rodziców posiadał już pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej. Istotne jest by dziecko urodziło się w momencie, w którym rodzic posiadał zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP a w dniu składania wniosku o udzielenie zezwolenia dziecku zezwolenia na pobyt posiadał już zezwolenia na pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE.
W praktyce możemy się spotkać z sytuacją, w której rodzic w momencie narodzin dziecka przebywa na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy. Chcąc zalegalizować pobyt dziecka rozpoczyna starania o uzyskanie dla małoletniego dokumentu podróży (np. paszportu). W międzyczasie uzyskuje prawo do ubiegania się o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE lub pobytu stałego. Składa więc odpowiedni wniosek. Uzyskanie dokumentu podróży dla dziecka bywa czasochłonne. Zdarza się więc, że rodzic otrzymuje zezwolenie na pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego przed uzyskaniem dokumentu podróży dziecka. Może wtedy ubiegać się o udzielenie pobytu stałego dla dziecka, mimo, iż w dniu jego narodzin posiadał jedynie pobyt czasowy a swój pobyt stały uzyskał przed złożeniem dla niego wniosku.
Należy zauważyć, iż Ustawa o cudzoziemcach nie opisuje statusu legalności pobytu dzieci cudzoziemców urodzonych w Polsce. Jak już wcześniej zaznaczyłem, nie uzyskują one automatycznie ani polskiego obywatelstwa ani też „nie dziedziczą” tytułu pobytowego swoich rodziców. Zatem nie legitymują się tytułem pobytowym. Co więcej art. 165 ust. 3 Ustawy o cudzoziemcach wskazuje, iż cudzoziemcowi, o którym mowa w ww. art. 160 pkt 2 (pobyt czasowy małoletniego urodzonego w Polsce cudzoziemca), nie można odmówić udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy, jeżeli wyłączną przyczyną odmowy byłby nielegalny pobyt tego cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podobnie w przypadku starania się o udzielnie pobytu stałego dziecku urodzonemu w Polsce rodziców, którzy posiadają pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE zgodnie z art. 196 ust. 3 nie stosuje się przesłanki odmowy wszczęcia postępowania jaką jest nielegalny pobyt małoletniego. Pośrednio może to wskazywać, iż Ustawodawca uznaje pobyt dzieci cudzoziemców urodzonych w Polsce za nielegalny i to nawet w sytuacji kiedy rodzice małoletniego mieszkają od wiele lat w Polsce i posiadają stały pobyt. Na wskazany problem zwrócił uwagę Rzecznik Praw Dziecka w wystąpieniu do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14.08.2018 r. (sygn. ZSM.422.10.2018.AC). Postulował on zmianę przepisów migracyjnych w taki sposób by status dzieci urodzonych w Polsce został odpowiednio uregulowany zaś małoletni urodzeni w Polsce nie byli traktowani przez polskie prawo jako „nielegalni migranci”. Do dnia opublikowana poniższego artykułu nie nastąpiły jednak żadne zmiany w tym zakresie.
Warto zaznaczyć, iż nie zostało też sprecyzowane w jakim okresie po urodzeniu należy uregulować sytuację pobytową takiego dziecka. Co prawda zgodnie z art. 160 pkt 2 Ustawy o cudzoziemcach zezwolenia na pobyt czasowy można udzielić podczas ważności wizy na podstawie lub zezwolenia na pobyt, na podstawie których przebywali rodzice w dniu narodzin dziecka, jednakże jeżeli rodzice w międzyczasie uzyskają nową wizę lub zezwolenie na pobyt czasowy mogą ubiegać się o pobyt czasowy dla dziecka np. na podstawie art. 187 pkt 6 Ustawy o cudzoziemcach (tj. jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niezbędny z uwagi na konieczność poszanowania prawa do życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., a cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie) lub art. 187 pkt 7 Ustawy o cudzoziemcach (tj. jego wyjazd z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej naruszałby prawa dziecka, określone w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. poz. 526, z 2000 r. poz. 11 oraz z 2013 r. poz. 677), w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofizycznemu, a cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie).
Podsumowanie
Jak widać sytuacja prawna małoletnich cudzoziemców jest już od momentu ich urodzenia skomplikowana i nieoczywista. Brak jest jasnych regulacji (co więcej – we wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy nie ma nawet wśród rubryk wskazujących cel pobytu takiej, która by wskazywała „urodzenie w Polsce”) i ogrom procedur biurokratycznych sprawia, iż uzyskanie odpowiedniego tytułu pobytowego może sprawić wiele problemów rodzicom. Należy jednak podjąć odpowiednie kroki by pobyt dziecka został „uregulowany”.
Karol Wysocki
Kierownik Działu Global MobilityDesk w JP Business Law Firm