Obecnie obowiązujące przepisy stanowią, iż w sytuacjach, gdy żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej k.r.o.). Jakie to sprawy? Określa je art. 98 k.r.o.
Otóż rodzice nie mogą reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych między:
-
dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
-
dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem (poza sytuacjami, w których mamy do czynienia z przysporzeniem na rzecz dziecka albo z należnymi od drugiego rodzica alimentami).
Polecamy: Zakaz handlu w niedziele i święta (PDF)
Przykładem może być tu proces karny, gdzie pokrzywdzonym jest dziecko, a oskarżonym jego rodzic. "Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców." - stwierdził w uchwale z dnia 30 września 2010 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I KZP 10/10).
Przepisy nie stawiają żadnych wymagań kuratorom. Zwrócił na to uwagę Trybunał Konstytucyjny. W postanowieniu z dnia 11 lutego 2014 r. (sygn. akt S2/14) uznał "za konieczne wprowadzenie unormowań, które określiłyby kompetencje osób mogących pełnić funkcję procesowego kuratora dziecka w sprawach, gdy – ze względu na konflikt interesów między dzieckiem a jego opiekunami prawnymi – nie może być ono reprezentowane przez tychże opiekunów. Prawo polskie w chwili obecnej przyznaje sądom niezwykle duży margines swobody w zakresie doboru osoby właściwej do reprezentowania małoletniego w postępowaniu sądowym, w tym w postępowaniu karnym".
Przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego zakłada, iż kuratorem dziecka, którego nie może reprezentować rodzic co do zasady będzie adwokat lub radca prawny.
W mniej skomplikowanych sprawach (przykładowo, gdy sąd określi dokładnie treść czynności prawnej) kuratorem będzie mogła zostac również inna osoba posiadająca wyższe wykształcenie prawnicze (np. aplikanci). W szczególnych okolicznościach zaś – także inna osoba.
W postępowaniu karnym kuratorem bezwzględnie będzie musiał być adwokat lub radca prawny.
Jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie dobro dziecka, kurator reprezentujący je w postępowaniu przed sądem lub innym organem ma udzielać na piśmie temu z rodziców dziecka, który nie uczestniczy w postępowaniu, niezbędnych informacji o przebiegu tego postępowania i podjętych w jego toku czynnościach
Zmiany mają dotyczyć zarówno tych sytuacji, gdy kurator ma reprezentować dziecko przed sądem, jak i tych, gdzie jest niezbędny do dokonania czynności prawnej (np. w urzędzie).
O wynagrodzeniu kuratora ma orzekać sąd (lub organ), przed którym kurator będzie reprezentował dziecko na podstawie przepisów, stosowanych w postępowaniu cywilnym.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j.t. Dz. U. z 2017 r., poz. 682);
Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (na etapie prac rządowych)