800 plus po rozwodzie: ZUS żąda zwrotu 50 proc. wypłaconego świadczenia a sąd uchyla decyzje ZUS

• Prawo do 800 plus uzyskane przed rozwodem
• Spóźnione zawiadomienie ZUS o sądowym ustanowieniu pieczy naprzemiennej. ZUS każe oddać połowę świadczenia
• WSA we Wrocławiu - celem ustawy jest zaspokojenie potrzeb życiowych dziecka. A Ustawowe wskazanie celu świadczenia jest wskazówką interpretacyjną co do całości ustawy

Prawo do 800 plus uzyskane przed rozwodem

W stanie faktycznym rozpoznawanej przez WSA we Wrocławiu sprawy ojciec dziecka w 2022 roku przed zapadnięciem wyroku rozwodowego wystąpił do ZUS o przyznanie świadczenia wychowawczego (wtedy było to jeszcze 500 zł miesięcznie - tzw. 500 plus). Wniosek został rozpoznany pozytywnie. W trakcie okresu, w którym świadczenie było wypłacane ojcu dziecka, sąd rodzinny orzekł rozwód pomiędzy rodzicami dziecka. 
Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, w związku z wyrokiem sądowym ustanawiającym pieczę naprzemienną nad dzieckiem, ojciec powinien  powiadomić o tym fakcie ZUS w terminie 7 dni, bowiem nastąpiła zmiana informacji przekazanych we wniosku o przyznanie świadczenia wychowawczego.

Spóźnione zawiadomienie ZUS o sądowym ustanowieniu pieczy naprzemiennej. ZUS każe oddać połowę świadczenia

Faktycznie jednak do zawiadomienia ZUS o wyroku rozwodowym doszło wiele miesięcy później, a do tego czasu ojciec regularnie przekazywał matce dziecka połowę otrzymywanego świadczenia wychowawczego. Pozostając na gruncie literalnej wykładni przepisu art. 5 ust. 2a ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci ZUS wydał decyzję, zgodnie z którą od chwili ustanowienia pieczy naprzemiennej w wyroku rozwodowym połowa świadczenia wychowawczego była świadczeniem nienależnym (art. 25 ustawy) i winna zostać przez ojca dziecka zwrócona na rzecz ZUS. Odwołanie okazało się bezskuteczne, bowiem Prezes ZUS pierwotną decyzję podtrzymał.

WSA we Wrocławiu - celem ustawy jest zaspokojenie potrzeb życiowych dziecka. A Ustawowe wskazanie celu świadczenia jest wskazówką interpretacyjną co do całości ustawy

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu - przeprowadzając na skutek skargi ojca dziecka kontrolę działalności ZUS pod względem zgodności z prawem - zwrócił uwagę na konieczność przeprowadzenia wykładni celowościowej przepisów ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci.

W tym świetle należy wyraźnie podkreślić, że w istocie rzeczy świadczenie wychowawcze służy samemu dziecku, a rodzic czy opiekun jest tylko formalnym odbiorcą tego świadczenia z racji ponoszenia wydatków w związku z wychowaniem dziecka. W analizowanym przypadku, w szczególności na podstawie dowodów z potwierdzeń przelewów oraz pisemnego oświadczenia matki dziecka, można było bezspornie ustalić, że wypłacone świadczenie wychowawcze zostało faktycznie spożytkowane na pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.

Jak ustalił w uzasadnieniu WSA, nie bez znaczenia pozostaje też fakt, iż w spornym okresie po rozwodzie matka dziecka nie występowała do ZUS o przyznanie jej połowy świadczenia wychowawczego, a w późniejszym okresie nie miała już możliwości wystąpienia o przyznanie go wstecznie. W tym stanie rzeczy - w razie podzielenia argumentacji ZUS - osobą ostatecznie pokrzywdzoną decyzją o obowiązku zwrotu świadczenia byłoby samo dziecko, które pozbawione zostałoby połowy świadczenia wychowawczego należnego mu w ramach pomocy państwa w wychowaniu dzieci.

Dlatego ostatecznie WSA we Wrocławiu uchylił zaskarżoną decyzję Prezesa ZUS oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji. Zdaniem sądu organy ZUS bezpodstawnie nie uwzględniły faktu przekazywania połowy świadczenia wychowawczego matce dziecka i przeznaczenia całości świadczenia wychowawczego na potrzeby dziecka. Tym samym organy ZUS naruszyły art. 4 ust. 1 ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 kodeksu postępowania administracyjnego.

Stanowisko WSA we Wrocławiu znajduje oparcie w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA), który:

1) w wyroku NSA z dnia 12 maja 2022 r., sygn. akt: I OSK 1929/21 orzekł, iż: “Nacisk ustawodawcy położony jest więc na powiązanie pomocy z pokryciem wydatków związanych z zaspokojeniem potrzeb życiowych i wychowaniem dzieci. Ustawowe wskazanie celu świadczenia jest wyraźną deklaracją intencji prawodawcy i wskazówką interpretacyjną co do całości ustawy”,

2) w wyroku NSA z dnia z dnia 29 listopada 2023 r., sygn. akt: I OSK 293/22 orzekł, iż: “Intencją ustawodawcy było zatem powiązanie tej formy pomocy z pokryciem wydatków związanych z zaspokojeniem potrzeb życiowych i wychowaniem dzieci”.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2024 r., poz. 421).
Źródło: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) we Wrocławiu z 18 lipca 2024 r., sygn. akt: IV SA/Wr 768/23.