Adopcja - prawnie wiąże dziecko z rodzicami przysposabiającym. Prowadzi do powstania analogicznych praw i obowiązków, jak te, które przysługują i spoczywają na rodzicach i dzieciach naturalnych. Przysposabiający stają się rodzicami w świetle prawa - zostają wpisani do aktu urodzenia w miejsce rodziców naturalnych (jeśli w ogóle byli znani). Dziecko otrzymuje nazwisko po rodzicach adopcyjnych. Jeśli nie jest to sprzeczne z dobrem dziecka rodzice mogą wnosić o zmianę imienia.
Rodzina adopcyjna traktowana przez prawo jak rodzina naturalna
- Adopcję można orzec tylko wobec dziecka, którego rodzice są całkowicie pozbawieni władzy rodzicielskiej, albo którzy wyrazili zgodę na adopcję przed sądem (gdy są nieznani zgoda nie jest konieczna),
- Władza rodzicielska rodziców adopcyjnych sięga tak daleko jak władza rodziców naturalnych.
Sąd ani żaden urząd nie jest uprawniony do ingerowania w życie nowej rodziny w większym stopniu niż w przypadku standardowej rodziny.
Zobacz serwis: Adopcja
Zarówno w odniesieniu do rodzin naturalnych jak i zastępczych, Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, że razie, gdy dobro dziecka jest zagrożone sąd może wydać odpowiednie zarządzenia ograniczające władzę rodzicielską. Sąd może nawet zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, ale wszystkie te działania muszą być poprzedzone dogłębną analizą konkretnych okoliczności przeprowadzoną w postępowaniu sądowym. Samo wszczęcie postępowania ma być natomiast reakcją na krzywdę, jaka dotyka dziecko.
- Rodzina adopcyjna nie musi składać żadnych sprawozdań i raportów.
Orzeczenie o przysposobieniu jest ostatecznym potwierdzeniem spełnienia wymogów, jakie prawo stawia rodzinie. Po ukończeniu postępowania rodzina może się harmonijnie rozwijać bez nadzoru ze strony instytucji państwowych.
- Rodzice adopcyjni nie dostają żadnej zapomogi z tytułu przysposobienia dziecka, mogą korzystać z zasiłków rodzinnych na tych samych zasadach, co rodzice naturalni.
Dla kogo rodzina zastępcza?
Rodzina zastępcza jest formą opieki ustanawianej dla dzieci, które nie otrzymują jej ze strony rodziców. Mogą trafić do niej dzieci, których rodzice:
- nie posiadają władzy rodzicielskiej
- posiadają ograniczoną władzę rodzicielską
Jeżeli chociażby jeden z rodziców ma pełną władzę rodzicielską, dziecko nie może trafić do rodziny zastępczej.
Piecza zastępcza jako forma pomocy rodzinie
Ograniczona władza rodziny zastępczej nad dzieckiem
Rodzina zastępcza ma prawo i obowiązek:
- wykonywania bieżącej pieczy nad osobą dziecka, jego wychowywania,
- reprezentowania dziecka w sprawach przed urzędami i sądami - np. w dochodzeniu świadczeń alimentacyjnych.
Rodzice naturalni zachowują pewne prawa - przysługujące im niezależnie od władzy rodzicielskiej - rodzina zastępcza jest obowiązana umożliwić dziecku kontakt i spotkania z rodzicami naturalnymi, chyba że sąd postanowi inaczej. Jeśli posiadają ograniczoną władzę rodzicielską należy także konsultować z nimi najważniejsze decyzje dotyczące dziecka, te które wykraczają poza zakres bieżącej opieki. Sad może oczywiście ograniczyć zakres obowiązku takich konsultacji.
Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej nie powoduje powstania więzi prawnej między dzieckiem a opiekunami. Dziecko zachowuje także swoje nazwisko. Rodzicami w świetle prawa pozostają rodzice naturalni, nawet jeśli nie posiadają władzy rodzicielskiej. Utrata władzy rodzicielskiej nie powoduje zerwania więzi łączącej rodzica i potomka.
Zobacz również serwis: Rodzina zastępcza
Rodzina zastępcza pod kontrolą i opieką państwa
Inaczej niż w przypadku rodzin adopcyjnych, rodziny zastępcze są kontrolowane przez instytucje państwowe - ośrodki i sądy. Nad placówkami opiekuńczo-wychowawczymi sprawowany jest nadzór w zakresie realizacji standardu opieki, standardu wychowania i przestrzegania praw dziecka, wykonują go głównie organ finansujący - powiatowe centrum pomocy rodzinie. W przypadku gdy rodzina zastępcza nie wypełnia swoich funkcji, starosta zawiadamia sąd o konieczności jej rozwiązania. Prawo kontroli posiada organ finansujący, który co miesiąc przekazuje pewne środki na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka.
Dzieci pozostające pod opieką rodzin zastępczych nie tracą prawa do alimentów przysługujących im od rodziców. Gdy alimenty przysługują od tylko jednego rodzica, drugi musi łożyć na częściowe utrzymanie pozostającego pod opieką zastępczych opiekunów.
Czasowy charakter opieki
W każdym przypadku, jeżeli sytuacja życiowa dziecka ulegnie poprawie, rodzice odzyskają władzę rodzicielską sąd może orzec powrót dziecka na łono własnej rodziny. Gdy nie dojdzie do reintegracji dziecka z własną rodziną, wychowankowie mogą pozostać w rodzinie zastępczej do 18 roku życia, wraz z osiągnięciem pełnoletności zostają objęci pomocą mającą na celu ich życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem przez pracę socjalną, a także pomocą finansową.
Zobacz również: Rodziny zastępcze 2012 - czyli piecza zastępcza po nowemu