Jakie są zasady dotyczące możliwości odwołania darowizny? Co z terminem? Oto najważniejsze zasady?
- Darczyńca w niedostatku
- Obdarowany rażąco niewdzięczny
- Kiedy nie można odwołać darowizny z powodu rażącej niewdzięczności?
- Czy spadkobiercy mogą odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności?
Darczyńca w niedostatku
Problematyka darowizn została uregulowana w Kodeksie cywilnym. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Gdy zaś po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Co istotne, obdarowany może zwrócić darczyńcy wartość wzbogacenia, aby zwolnić się z tego obowiązku.
Obdarowany rażąco niewdzięczny
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Stanowi o tym art. 898 § 1 k.c.
Warto pamiętać, iż przepis ten nie rozstrzyga jakie zachowania obdarowanego można uznać za przejaw takiej rażącej niewdzięczności. Zawsze decydujące są tu okoliczności konkretnej sprawy. Każda sytuacja może być bowiem inna.
„Nie uzasadnia odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach czy warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów. Nie ma przy tym ogólnej reguły pozwalającej na uznanie zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność uzasadniającą odwołanie darowizny. Nie ulega wątpliwości, że bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego istniejące na gruncie powołanego przepisu wskazuje, że o takiej kwalifikacji nie decyduje subiektywne poczucie darczyńcy. Nakaz uwzględniania każdorazowo okoliczności sprawy ma na celu oderwanie się od uczuć darczyńcy, jego uczucia i poczucia krzywdy, a zadaniem sądu jest rozważenie okoliczności w jakich poczucie to powstało” – podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lutego 2015 r. (sygn. akt IV CSK 254/14).
„Przyjmuje się, że pojęcie rażącej niewdzięczności wyczerpuje tylko takie zachowanie obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu), które są skierowane bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym i które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Wchodzi tutaj w grę przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go z darczyńcą, oraz obowiązku wdzięczności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 roku, IV CKN 115/01, LEX nr 137593)” – przypomniał Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 12 stycznia 2023 r. (sygn. akt I ACa 298/22).
Aby odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności, darczyńca powinien obdarowanemu złożyć oświadczenie na piśmie.
Forma pisemna w praktyce pozwala uniknąć wątpliwości co do daty odwołania darowizny, a jest to istotny termin.
Darowizna nie może być bowiem odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
W orzecznictwie uznaje się, iż przy czynach ciągłych termin roczny zostaje zachowany, jeśli nie upłynął rok od chwili, kiedy stan rażąco niewdzięcznego zachowania ustał.
Zgodnie z przepisami zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
Kiedy nie można odwołać darowizny z powodu rażącej niewdzięczności?
Jednym z takich powodów jest przebaczenie. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył.
Ponadto, przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.
Czy spadkobiercy mogą odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności?
Jest to możliwe, ale tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2022 r., poz. 1360; ost. zm. Dz.U. z 2022 r., poz. 2339)