Gdy pochodzenie dziecka od ojca nie wynika ani z domniemania ojcostwa męża matki (tzn. jeżeli dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania, unieważnienia lub orzeczenia separacji), ani z uznania dziecka można dochodzić sądowego ustalenia ojcostwa. Przez sądowe ustalenie ojcostwa rozumie się stwierdzenie w wyroku sądowym, że urodzone dziecko pochodzi od określonego mężczyzny. Nie można natomiast żądać sądowego ustalenia ojcostwa dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego.
Kto może dochodzić?
Powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć: dziecko, matka oraz domniemany ojciec dziecka lub prokurator. Matka może wytoczyć powództwo w imieniu własnym jak i w imieniu dziecka - nie jest potrzebna na to zgoda sądu opiekuńczego. Powództwo może wytoczyć także matka, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej.
Jeżeli matka ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych (tzn. jest pomiędzy 13 a 18 rokiem życia, a po ukończeniu lat 16, ale przed skończeniem 18 lat nie zawarła związku małżeńskiego), wówczas powództwo w jej imieniu może wytoczyć jej przedstawiciel ustawowy. Uprawnienie matki do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa jest jej prawem osobistym, niezależnym od sprawowania lub niesprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem i ewentualnego sprzeciwu opiekuna.
Powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć także biologiczny ojciec dziecka. Podobnie jednak jak matka, nie może wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie, o ustalenie ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni.
Zobacz: Chcę uznać ojcostwo. Gdzie mogę to zrobić?
Przeciw komu wytacza się powództwo?
Powództwo o ustalenie ojcostwa wytacza się przeciw domniemanemu ojcu, a gdy on nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku.
Po rozpoczęciu się procesu o ustalenie ojcostwa nie może być wszczęta odrębna sprawa o ustalenie ojcostwa, jednak strona pozwana w sprawie o ustalenie ojcostwa może również żądać ustalenia ojcostwa.
Powództwo o ustalenie ojcostwa wytacza się przed sąd rejonowy, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania lub przed sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego.
Domniemanym ojcem jest ten mężczyzna, który obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka (tzw. okres koncepcyjny). Dla powstania domniemania wystarcza nawet jednorazowe zbliżenie w tym okresie, gdyż może ono być wystarczające dla poczęcia dziecka.
Pozwanym może być tylko jeden mężczyzna, a tocząca się sprawa przeciwko niemu z istoty rzeczy wyłącza możliwość równoczesnego wytoczenia powództw o ustalenie ojcostwa przeciwko innym.
Oddalenie wytoczonego powództwa nie wyklucza wniesienia kolejnego pozwu przeciw mężczyźnie, którego ojcostwo uznane zostało za bardziej prawdopodobne.
Zobacz: Porada prawna
Sądowe ustalenie ojcostwa a władza rodzicielska(prawa rodzicielskie)
W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa dziecko nosi nazwisko ojca, jeżeli dziecko albo jego przedstawiciel ustawowy złoży taki wniosek do sądu. Jeżeli dziecko ukończyło 13 lat, do nadania nazwiska ojca potrzebne jest także wyrażenie zgody przez dziecko osobiście. Jeżeli taka sytuacja nie zachodzi, kierownik urzędu stanu cywilnego wpisuje w akcie urodzenia dziecka nazwisko matki i - jako imię ojca - imię wskazane przez matkę.
W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje ojcu wyłącznie wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo. Jednak sąd może także przyznać ojcu władzę rodzicielską w okresie późniejszym
Zobacz serwis: Ustalenie ojcostwa