Gdy dziecko pochodzi z małżeństwa nie trzeba czynić żadnych kroków prawnych, aby dowodzić ojcostwa - obowiązuje bowiem domniemanie, że mąż jest ojcem dziecka. Inaczej jest, gdy rodzice dziecka nie pozostają we formalnym związku. Wówczas, mężczyzna, który chce uzyskać prawa rodzicielskie musi złożyć odpowiednie oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (lub przed sądem opiekuńczym).
Prawa biologii nadrzędne
Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może po pewnym czasie dowiedzieć się, że w rzeczywistości nie jest ojcem. Do tej pory prawo chroniło raczej "dobro" dziecka nie dopuszczając do unieważnienia uznania po upływie roku od narodzin dziecka.
Powzięcie przez mężczyznę informacji, że dziecko nie pochodzi od niego, po upływie tego czasu nie upoważniało do de facto rezygnacji z roli rodzica. W konsekwencji ojciec musiał ponosić konsekwencje swego "błędu", ale dziecko, często już przyzwyczajone do "ojca" nie traciło rodzica.
Inna sprawa, że zwykle unieważnienia ojcostwa (czy od niedawna ""ustalenia bezskuteczności ojcostwa") dochodzą Ci mężczyźni, którzy tej roli nie wypełniają.
Zobacz: Jakie nazwisko dla dziecka?
Mężczyzna, który dowiaduje się, że nie jest ojcem może wszcząć postępowanie o ustalenie bezskuteczności uznania w ciągu sześciu miesięcy od powzięcia tej informacji.
Jeśli sąd uwzględni powództwo, ustają wszelkie prawne konsekwencje pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem a ojcem : władza rodzicielska, czyli prawa i obowiązki z nią związane, prawo dziedziczenia itd. Wyrok ma skutek wsteczny - przyjmuje się, że uznanie w ogóle nie miało miejsca.
Nowe prawo ochroni ojców
Uzależnienie terminu do ustalenia bezskuteczności uznania od momentu, w którym uznający dowiedział się o tym, że nie jest ojcem, a nie od momentu urodzenia dziecka jest zmianą w podejściu do kwestii ojcostwa.
Wydaje się, że trudno wymagać, aby normy prawne były nadrzędne w stosunku do praw biologii. Postępowanie o ustalenie bezskuteczności ojcostwa ma na celu przywrócenie stanu zgodnego z rzeczywistością.
Jak poprowadzić postępowanie?
Postępowanie toczy się przed sądem rejonowym miejsca zamieszkania pozwanych.
Należy pamiętać, ze powództwo może wytoczyć także matka dziecka, które dowie się o braku biologicznej więzi między uznającym a dzieckiem oraz samo dziecko po osiągnięciu pełnoletności.
Kwestia kto kogo powinien pozywać kształtuje się w ten sposób:
- gdy o ustalenie bezskuteczności walczy ojciec powinien pozwać matkę oraz dziecko (lub samo dziecko jeśli matka nie żyje),
- jeśli jest to matka – ojca oraz dziecko (lub samo dziecko jeśli ojciec nie żyje),
- jeśli jest to dziecko- matkę oraz ojca (lub samemu ojcu jeśli matka nie żyje).
Natomiast jeśli postępowanie wszczyna dziecko, a mężczyzna, który je uznał nie żyje, powództwo trzeba wytoczyć przeciwko kuratorowi powołanemu w jego miejsce przez sąd opiekuńczy.
Zobacz serwis: Ustalenie ojcostwa
Nie można wytoczyć powództwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności (tylko dziecko ma taką legitymację) i po śmierci dziecka (chyba że samo uznanie nastąpiło po śmierci dziecka - wtedy powództwo można wytoczyć do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność).
W ramach postępowania trzeba przede wszystkim oprzeć się na badaniach porównawczych materiału genetycznego - te wykażą ojcostwo lub jego brak.