Zgodnie z ogólną regulacją, zawartą w art. 87 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) rodzice i dzieci mają obowiązek wspierać się wzajemnie. Art. 133 k.r.o. precyzuje natomiast, że rodzice są obowiązani do alimentacji względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Z kolei dziecko musi świadczyć alimenty na rzecz rodzica, jeśli znajduje się on w niedostatku.
W związku ze starzeniem się społeczeństwa oraz z tym, że pokolenie dzisiejszych rodziców przez wiele lat pracuje, będąc zatrudnionym na umowach cywilnoprawnych a także z rosnącą inflacją konieczność wsparcia rodziców w wieku emerytalnym przez dzieci może być coraz powszechniejsza.
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Niedostatek jako warunek powstania obowiązku świadczeń alimentacyjnych
Zgodnie ze wspomnianym wyżej przepisem 133 k.r.o. uprawnionym do alimentacji może być, poza dzieckiem, tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Co to jednak dokładnie oznacza?
Sąd okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z dnia 22 września 2014 r. (sygn. akt II Ca 507/14) stwierdził, że stan niedostatku, o którym mowa w art. 133 § 2 k.r.o., ma miejsce wówczas, gdy „dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie”.
W orzecznictwie sądowym przyjmuje się na ogół, iż niedostatek występuje nie tylko jeżeli uprawniony do alimentacji nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, lecz także w sytuacji, gdy nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 1187/99, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 października 2011 r., sygn. akt II FSK 631/10 oraz wyrok sądu okręgowego w Słupsku z dnia 7 lutego 2014 r., sygn. akt IV Ca 34/14). W przywołanym wyżej wyroku NSA podkreślił również, że osoba znajdująca się w niedostatku, aby nabyć prawo do świadczeń alimentacyjnych powinna znajdować się w nim pomimo podejmowania starań, aby zdobyć środki na swoje utrzymanie.
Także sąd okręgowy w Suwałkach w wyroku z dnia 29 maja 2013 r. (sygn. akt I Ca 178/13) wskazał, iż w kontekście nabycia prawa do świadczeń alimentacyjnych przyczyną niedostatku muszą być okoliczności niezależne od woli osoby ubiegającej się o alimenty.
Reasumując, zgodnie ze wskazanym orzecznictwem, alimenty nie przysługują osobie, która jest zdolna do pracy jeżeli nie wykorzystuje ona swoich możliwości z własnej winy albo bez ważnego powodu rezygnuje z dochodów.
Zobacz: Sprawy rodzinne
Kiedy dziecko nie musi płacić alimentów na rodzica pomimo, że znajduje się on w niedostatku?
Ważnym pytaniem w kontekście uprawnień alimentacyjnych rodziców jest to, czy oprócz sytuacji, gdy znajdują się oni w niedostatku z własnej winy istnieją inne przypadki umożliwiające uniknięcie płacenia alimentów. Niejednokrotnie bowiem dziecko jest pokrzywdzone przez swoich rodziców, samo nigdy nie otrzymywało od nich żadnego wsparcia.
Odpowiedzi na to pytanie udzielił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r. (sygn. akt III CZP 91/86). Sąd Najwyższy uznał, że „nie można zakładać, ażeby osoba doznająca krzywdy w każdym przypadku mimo to była zobowiązana do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej, tylko dlatego, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, małżeństwa albo z innych więzów, z którymi ustawa łączy ten obowiązek”.
Ustawową podstawą dla takiego stwierdzenia jest art. 1441 k.r.o., który stanowi, że zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (nie dotyczy to jednak obowiązku wobec małoletniego dziecka).
Zobacz także: Emerytury
We wskazanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zajdzie w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę. To rażąco niewłaściwe zachowanie uprawnionego może polegać według Sądu na:
a) zachowaniach godzących w życie i zdrowie członka rodziny,
b) zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka,
c) zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.
SN podkreślił przy tym jednak, że „odmowa przyznania środków utrzymania z powołaniem się na zasady współżycia społecznego powinna mieć miejsce bardzo rzadko, w przypadkach szczególnie uzasadnionych i wówczas, gdy budzą one powszechną dezaprobatę”.
Zobacz: Renty
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2017 poz. 682)
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 1187/99
- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86
- wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 października 2011 r., sygn. akt II FSK 631/10
- wyrok sądu okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 22 września 2014 r., sygn. akt II Ca 507/14
- wyrok sądu okręgowego w Słupsku z dnia 7 lutego 2014 r., sygn. akt IV Ca 34/14
- wyrok sądu okręgowego w Suwałkach z dnia 29 maja 2013 r. sygn. akt I Ca 178/13.
Zobacz: Wskaźniki i stawki