Czy dorosłe dziecko zawsze powinno płacić alimenty na rzecz rodzica? Od czego zależy wysokość takich świadczeń? Co w przypadku nagannego zachowania rodzica? Odpowiadamy na najważniejsze pytania.
- Alimenty na rodzica? Jest warunek [PRZEPISY]
- Czym jest niedostatek?
- Od czego zależą alimenty na rodzica? [PRZYKŁADY]
- Co z zasadami współżycia społecznego?
Alimenty na rodzica? Jest warunek [PRZEPISY]
Pełnoletnie dzieci mogą być zobowiązane do płacenia alimentów swoim rodzicom, ponieważ zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, obciąża m.in. krewnych w linii prostej. Jest jednak jeden warunek. Otóż dorosłe dziecko jest zobowiązane do alimentacji rodzica tylko wtedy, gdy matka lub ojciec znajduje się w niedostatku. Takiej przesłanki nie ma w przypadku alimentów należnych dzieciom od rodziców.
Czym jest niedostatek?
Samo pojęcie niedostatku nie zostało określone w przepisach. Sąd Najwyższy wyjaśnia, iż „niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb” (uchwała z 16 grudnia 1987 r.). Zgodnie z tymi wytycznymi za znajdującego się w niedostatku należy uważać osoby, które nie mogą własnymi siłami zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb, nie posiadają własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury czy renty ani taż dochodów z własnego majątku.
Od czego zależą alimenty na rodzica? [PRZYKŁADY]
Stan niedostatku powinien być w każdej sytuacji rozpatrywany indywidualnie. Podobnie jest z wysokością zasądzanych alimentów. Zależą one bowiem w dużej mierze od możliwości zarobkowych i majątkowych osoby zobowiązanej.
Oto wybrane orzeczenia sądów:
„W ocenie Sądu zatem powodowie nie wykazali dowodowo, choć to na nich spoczywał ciężar dowodu, by znajdowali się w niedostatku. Pieniądze którymi dysponują pozwalają im na zaspokojenie podstawowych potrzeb, związanych z wyżywieniem, leczeniem, ubraniem i utrzymaniem domu” – stwierdził na przykład Sąd Rejonowy w Toruniu w wyroku z 27 kwietna 2023 r. (III RC 249/21).
„ W ocenie Sądu zasadne jest ustalenie obowiązku alimentacyjnego pozwanego wobec ojca na kwotę po 400 zł miesięcznie. Powód jest osobą starszą, schorowaną, niezdolną do samodzielnej egzystencji, a uzyskiwany przez niego dochód w postaci emerytury wraz z zasiłkiem pielęgnacyjnym nie wystarcza na zaspokojenie jego wszystkich usprawiedliwionych potrzeb. W/w nie ma innych dochodów, pozostaje w niedostatku (...) Pozwany prócz partycypowania w kosztach utrzymania ojca, ma na swoim utrzymaniu również małoletnią córkę, na potrzeby której również jest zobowiązany łożyć. W ocenie Sądu jego sytuacja życiowa i majątkowa nie pozwala na łożenie na rzecz ojca alimentów w wysokości powyżej kwoty 400 zł miesięcznie. Zasądzenie od pozwanego alimentów w kwocie wyższej spowodowałoby szkodę dla utrzymania pozwanego jak i jego rodziny” – czytamy w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego w Kaliszu z 2 listopada 2022 r. (III RC 340/20).
„Pamiętać przy tym należy, iż obowiązek alimentacyjny orzekany na podstawie art. 128 i n. k.r.o., inaczej niż w przypadku art. 27 k.r.o., nie ma za zadanie zapewnić uprawnionemu równej stopy życiową z zobowiązanym. Jego zadaniem jest jedynie usunięcie stanu niedostatku. Zauważyć przy tym trzeba, iż posiadanie nawet własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, renty albo emerytury może pozwalać na ustalenie, że określony uprawniony znajduje się w niedostatku. Dzieje się tak wtedy, gdy wysokość osiąganych przez niego dochodów, odpowiadająca jego możliwościom zarobkowym i majątkowym nie wystarcza na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb. Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego będącego w niedostatku należy rozumieć takie potrzeby, których zaspokojenie jest konieczne do godziwej egzystencji uprawnionego. Nie sposób ustalić katalogu tychże potrzeb. Należą do nich przede wszystkim potrzeby w zakresie wyżywienia, ubrania, mieszkania, ogrzewania, oświetlenia, a w razie potrzeby, tak jak w przypadku powódki , leczenia” – przypomniał Sąd Okręgowy w Koninie w wyroku z 8 grudnia 2016 r. (I Ca 419/16).
„Powód nie udowodnił zatem, że znajduje się w niedostatku. Skoro bowiem stać go na takie wydatki jak utrzymanie samochodu, korzystanie z Internetu i telefonu o stosunkowo wysokim abonamencie, to w żadnym razie nie jest uprawniony wniosek, że znajduje się on w niedostatku” – uznał przykładowo Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie w wyroku z 15 grudnia 2014 r. (III RC 524/13).
Co z zasadami współżycia społecznego?
Może się zdarzyć, iż zachowanie rodzica jest dalekie od ideału. Czy w takim przypadku również trzeba płacić alimenty?
Zgodnie z art. 144 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Sąd Najwyższy w swoich wytycznych również stoi na stanowisku, iż w razie rażąco niewłaściwego zachowania osoby uprawnionej do alimentów, w przypadkach, które budzą powszechną dezaprobatę, można oddalić w całości lub w części powództwo o alimenty ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego).
Zdaniem SN takie rażąco niewłaściwe postępowanie może polegać m.in. na:
- zachowaniach godzących w życie lub zdrowie członka rodziny;
- zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka;
- zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.
Jednak jak podkreśla się w orzecznictwie, odmowa alimentów z powołaniem się na zasady współżycia społecznego powinna mieć miejsce bardzo rzadko, w przypadkach wyjątkowych i szczególnie uzasadnionych.
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j. t. Dz. U. z 2023 r., poz. 2809; ost. zm. Dz. U. z 2023 r., poz. 1606);
Uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty (M. P. z 1988 r., nr 6, poz. 60).