12 lutego 2014 roku Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (sygnatura akt K 23/ 10) w przedmiocie zgodności art. 5 ust. 3b ustawy z 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentacji ( t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1228 z późn. zm.) zezwalającego na zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego z Konstytucją. Zdaniem TK wskazany przepis jest zgodny z Konstytucją. Wyrok został wydany w pełnym składzie Trybunału.
Polecamy: Samochód po zmianach od 1 kwietnia 2014 - multipakiet
Argumenty prokuratora generalnego
Orzeczenie TK zainicjowane zostało wnioskiem prokuratora generalnego. Zaskarżony przepis, który zezwala na zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu, brzmi: „jeżeli decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego".
Regulacja ta realizuje dwa cele. Po pierwsze gwarantuje wsparcie finansowe osobom, które nie otrzymują należnych świadczeń alimentacyjnych. Drugim celem jest poprawienie skuteczności w egzekwowaniu tego świadczenia. To właśnie ten drugi postulat realizuje możliwość zatrzymania prawa jazdy.
Zdaniem prokuratora generalnego przepis ten narusza wyrażoną w ustawie zasadniczej zasadę proporcjonalności. Podkreślił on, iż prawo jazdy stanowi dokument, który potwierdza umiejętność prowadzenia pojazdów. Ta zdolność może mieć istotne znaczenie przy poszukiwaniu bądź wykonywaniu określonej pracy. Fakt zatrzymania prawa jazdy może negatywnie wpłynąć na możliwości zarobkowe danej osoby.
Zobacz również: Kiedy można stracić prawo jazdy za niepłacenie alimentów?
Stanowisko TK
Trybunał odparł ten argument. Zatrzymanie dokumentu nie następuje bowiem automatycznie. Ma miejsce tylko w sytuacji, gdy dłużnik utrudnia egzekucję lub pozostaje bierny – nie wykazuje żadnej aktywności. To dłużnik a konkretnie jego zachowanie wywiera decydujący wpływ na zatrzymanie/ nie prawa jazdy. Dokument nie zostanie bowiem zatrzymany, gdy dłużnik wyrazi chęć i będzie współpracował z gminą. Przepis nie znajdzie więc zastosowania wobec osób, które współpracują z administracją. Zatrzymanie prawa jazdy stanowi instrument mobilizowania i dyscyplinowania rodziców do płacenia alimentów. Pełni więc funkcję prewencyjną.
Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego nie narusza wyrażonej w ustawie zasadniczej zasady proporcjonalności.
Problemem zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym TK zajmował się już wcześniej - w składzie pięciu sędziów - w 2009 r (wyrok TK z 22 września 2009 roku, sygnatura akt P 46/07).
Postępowanie alimentacyjne
Postępowanie alimentacyjne prowadzi gmina (urząd gminy bądź ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego do alimentów). Koniecznym warunkiem formalnym wszczęcia takiej procedury jest złożenie wniosku przez uprawnionego. Jeśli świadczenia wypłacane są z funduszu alimentacyjnego wówczas do gminy występuje organ właściwy wierzyciela. Do wniosku warto dołączyć zaświadczenie o bezskuteczności prowadzonej egzekucji. Ma ono na celu egzekucję pieniędzy, które zostały wypłacone w ramach funduszu. Jego stronami są gmina oraz rodzic, nieuiszczający należności alimentacyjnych na dzieci. To do jej kompetencji należy wydanie decyzji o uznaniu rodzica za uchylającego się od realizacji zobowiązań alimentacyjnych. Zgodnie z powyższym jest ona uprawniona do wystąpienia o zatrzymanie prawa jazdy. Wniosek w tej sprawie kierowany jest, z chwilą uprawomocnienia decyzji, do starosty. Dopiero nieefektywność powyższych działań prowadzi do skierowania sprawy do prokuratora. To on ściga dłużników za przestępstwo uporczywej niealimentacji.
Obowiązek prowadzenia postępowania wobec dłużnika alimentacyjnego ciąży na gminie. Zaś decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy wydaje starosta.
Przestępstwo uporczywej niealimentacji
Naruszenie prawa w zakresie obowiązku alimentacyjnego zostało uregulowane w art.209 ustawy – Kodeks karny. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu przestępstwo to popełnia osoba, która uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na niej z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby bądź naraża osobę (na rzecz, której nie płaci alimentów) na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Wyżej wymienione przesłanki muszą zachodzić łącznie. Jest to przestępstwo skargowe, ściągane na wniosek pokrzywdzonego.
Zwrot prawa jazdy
Zwrot zatrzymanego prawa jazdy – zgodnie z przepisami wskazanej wyżej ustawy – następuje na wniosek organu właściwego dłużnika po stwierdzeniu ustania przyczyn zatrzymania, tj. po wypełnieniu obowiązku alimentacji.
Polecamy serwis: Alimenty
Podstawa prawna:
- wyrok TK z 12 lutego 2014 roku (sygnatura akt K 23/10),
- wyrok TK z 22 września 2009 roku (sygnatura akt P 46/07),
- ustawa z 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentacji ( t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1228 z późn. zm.).