Uczestnikami postępowania przed sądem są osoby, których zgoda jest wymagana przy przysposobieniu, oraz dziecko. Dziecko, które nie ukończyło 13 lat albo jest ubezwłasnowolnione całkowicie, może podejmować czynności procesowe tylko przez przedstawiciela ustawowego (kuratora). W sprawie o przysposobienie nie są uczestnikami rodzice, którzy zgodzili się na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania przysposabiającego.
Zgłoszenie do ośrodka adopcyjnego
Orzeczenie sądu to ostatni etap procesu, jaki zdecydowani na przysposobienie dziecka, muszą przebyć. Osoba, która rozważa adopcję, powinna w pierwszej kolejności skontaktować się z najbliższym ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym. Zasady działania oraz kompetencje ośrodków reguluje rozporządzenie ministra polityki społecznej z 30 września 2005 r. w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (Dz.U. z 2005 nr 205, poz. 1701 z późn. zm.).
Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy przede wszystkim kwalifikuje do przysposobienia dzieci zgłoszone przez matki biologiczne, szpitale, placówki opiekuńczo-wychowawcze, ośrodki pomocy społecznej i inne instytucje. Kwalifikacja dziecka do przysposobienia oznacza, że ośrodek w pierwszej kolejności ustala sytuację prawną dziecka oraz jego rodzeństwa.
Następnie ocenia możliwości nawiązania przez dziecko więzi w nowej rodzinie, a także ustala potrzeby dziecka w zakresie doboru rodziny. Ośrodek sporządza dla dziecka zakwalifikowanego do przysposobienia diagnozę psychologiczną i pedagogiczną oraz gromadzi informacje o stanie zdrowia dziecka.
Po zakwalifikowaniu dziecka do przysposobienia dane dziecka są umieszczane w wojewódzkim banku danych. Znajdują się w nim informacje o dzieciach oczekujących na przysposobienie i kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz o rodzinach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka.
Ośrodek poszukuje dla dziecka rodzin chętnych do przysposobienia dziecka w ciągu miesiąca od dnia zakwalifikowania dziecka do przysposobienia. Jeśli w tym czasie nie znajdzie rodziny adopcyjnej, to ma obowiązek przekazać informację o tym do wojewódzkiego banku danych w ciągu siedmiu dni. Następnie wojewódzki bank danych w ciągu siedmiu dni przekazuje informacje o dziecku innym ośrodkom adopcyjno-opiekuńczym na terenie województwa oraz do wojewódzkich banków danych prowadzonych przez ośrodki w innych województwach.
Ważne!
Ośrodek adopcyjny oprócz pomocy przy adopcji ma obowiązek także później wspierać rodziny adopcyjne i udzielać pomocy w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i opiekuńczych
Ocena nowych rodziców
Zanim dziecko trafi do rodziny adopcyjnej, kandydaci na rodziców adopcyjnych poddawani są wnikliwej ocenie, która ma odpowiedzieć na pytanie, czy osoby te są w stanie prawidłowo sprawować opiekę nad dzieckiem. Procedura prowadzona w tym celu przez poszczególne ośrodki może się nieznacznie różnić.
Z reguły rozpoczyna ją zgłoszenie się rodziców do wybranego ośrodka. Po przygotowaniu potrzebnych dokumentów kandydaci na rodziców przechodzą badania psychologiczne, których celem jest określenie predyspozycji i cech ich charakteru. Następnie pracownik ośrodka odwiedza rodzinę w domu i na miejscu sprawdza warunki bytowe, jakie rodzina może zapewnić dziecku. Potem kandydaci są poddawani ocenie komisji kwalifikacyjnej ośrodka i biorą udział w grupowych szkoleniach.
Po ich zakończeniu zapada końcowa decyzja o zakwalifikowaniu rodziny do pełnienia funkcji rodziny adopcyjnej. Potem następuje okres oczekiwania na przedstawienie dziecka. Jego długość zależy od wieku i płci dziecka, jakie pragną przyjąć rodzice. Po otrzymaniu informacji o dziecku rodzina może zdecydować się na pierwszy kontakt z nim, a potem może je odwiedzać. Proces przygotowawczy kończy się z chwilą złożenia wniosku do sądu. Ośrodek pomaga w jego przygotowaniu a następnie uczestniczy wraz z rodziną w całej procedurze przed sądem.
ZADANIA OŚRODKÓW ADOPCYJNYCH
Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy zajmuje się m.in.:
• gromadzeniem informacji o dzieciach, które mogą być przysposobione lub umieszczone w rodzinie zastępczej;
• przeprowadzaniem badań pedagogicznych i psychologicznych oraz rodzinnych wywiadów środowiskowych,
• wydawaniem zaświadczeń kwalifikacyjnych stwierdzających ukończenie szkolenia dla rodzin zastępczych,
• wydawaniem kandydatom do pełnienia funkcji rodziny zastępczej opinii o spełnianiu przez nich wymaganych warunków,
• doborem rodziny przysposabiającej odpowiedniej ze względu na potrzeby dziecka,
• współpracą z sądem opiekuńczym, np. sporządzaniu opinii w sprawach dotyczących umieszczania dzieci w rodzinie przysposabiającej, rodzinie zastępczej.
Postępowanie przed sądem
Postępowanie przed sądem ma charakter nieprocesowy. Sąd orzeka po przeprowadzeniu rozprawy. Przed rozstrzygnięciem sąd wysłuchuje opinii ośrodka adopcyjno-opiekuńczego lub innej specjalistycznej placówki. Może także określić okres tzw. osobistej styczności przysposabiającego z dzieckiem. Ma to na celu umożliwienie wzajemnego poznania się przyszłych rodziców adopcyjnych i dziecka.
Zwykle po tym okresie, określanym często preadopcyjnym, odbywa się rozprawa, na której sad wydaje orzeczenie o przysposobieniu. Postanowienie o przysposobieniu staje się skuteczne dopiero w chwili uprawomocnienia, bo od tego momentu nie może być ono przez sąd zmienione ani uchylone. Orzeczenie o przysposobieniu nie może być co do zasady wydane po śmierci przysposabiającego lub dziecka, które miało być przysposobione.
Po śmierci przysposabiającego orzeczenie o przysposobieniu może być wydane wyjątkowo, jeżeli z żądaniem przysposobienia wystąpili oboje małżonkowie, a jeden z nich zmarł po wszczęciu postępowania, natomiast drugi podtrzymuje żądanie przysposobienia wspólnego oraz gdy przez dłuższy czas przed wszczęciem postępowania dziecko pozostawało pod ich opieką i między nimi powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem. Wtedy na miejsce zmarłego w postępowaniu wstępuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Rozwiązanie przysposobienia
Rozwiązać można tylko przysposobienie pełne oraz niepełne. Natomiast przysposobienie całkowite ma charakter nierozwiązywalny. Z ważnych powodów zarówno przysposobiony, jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd.
Nie wystarczy jednak zgodne żądanie stron, przede wszystkim muszą wystąpić ważne podwody i nie może na tym ucierpieć dobro dziecka. Ważne powody stanowią ogólną przesłankę, której znaczenie jest precyzowane zawsze przez sąd w konkretnej sprawie. O ich występowaniu można mówić wtedy, gdy mimo przysposobienia nie ma między dzieckiem a rodzicami adopcyjnymi bliskiej więzi, jaka występuje w zwykłej rodzinie.
Brak tej więzi, jej rozkład czy wrogość uzasadniają rozwiązanie przysposobienia - zwłaszcza gdy zmiany są nieodwracalne. Ważnym powodem uzasadniającym rozwiązanie przysposobienia może być odnalezienie się rodziców naturalnych dziecka, którzy nie byli w chwili przysposobienia znani.
Natomiast przejściowe trudności wychowawcze nie mogą stanowić podstawy rozwiązania przysposobienia, podobnie jak rozwód rodziców, urodzenie się dziecka własnego, choroba fizyczna czy psychiczna dziecka adoptowanego. Rozwiązanie przysposobienia jest także niedopuszczalne, jeśli w jego wyniku miałoby ucierpieć dobro dziecka, a także wtedy gdy nastąpiła śmierć rodziców adopcyjnych lub dziecka.
Rozwiązanie przysposobienia następuje tylko przez orzeczenie sądu w trybie procesowym (art. 453-458 kodeksu postępowania cywilnego), w postępowaniu odrębnym. Pozew w tej sprawie należy wnieść do sądu rejonowego, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Z chwilą rozwiązania przysposobienia ustają jego skutki prawne, a więc:
• ustaje stosunek podobny do rodzicielstwa i związane z nim pokrewieństwo i powinowactwo,
• ustaje władza rodzicielska i odnawia się władza rodziców naturalnych,
• w zakresie dziedziczenia ustają wzajemne uprawnienia obu stron i reaktywują się uprawnienia dotyczące rodziny naturalnej,
• ustaje obowiązek alimentacyjny, ale sąd może utrzymać go w mocy ze względu na stronę słabszą,
• następuje powrót dziecka do stanu cywilnego sprzed przysposobienia,
• zachowane jest imię i nazwisko dziecka, ale sąd z ważnych powodów może przywrócić nazwisko i ewentualnie imiona.
TAJEMNICA ADOPCJI
Adopcja jest w zasadzie procesem tajnym. Nikt z osób uczestniczących w jej przygotowaniu (pracowników ośrodka adopcyjnego, prawników, kuratorów i in.) nie może ujawniać szczegółów dotyczących danych osobowych dziecka i jego rodziców naturalnych, jak i danych rodziców adopcyjnych. Jedynie rodzice adopcyjni mogą dobrowolnie uchylić tajemnicę przysposobienia. Natomiast sam przysposobiony może ubiegać się o ujawnienie tych informacji dopiero po uzyskaniu pełnoletności. Może wówczas zażądać udostępnienia mu aktu urodzenia.
Ewa Grączewska-Ivanova
ewa.graczewska-ivanova@infor.pl