Na czym polega adopcja

Po względem prawnym adopcja (w przepisach określana przysposobieniem) oznacza nawiązanie stosunku prawnorodzinnego, podobnego do takiego, jaki istnieje między naturalnymi rodzicami a dzieckiem. W jej efekcie zarówno dziecko, jak i rodzina adopcyjna nabywają określone prawa i obowiązki. Ich zakres zależy od tego, czy przysposobienie ma charakter całkowity, pełny czy niepełny.

Przysposobienie całkowite

Najdalej idące skutki prawne powoduje przysposobienie całkowite. Wiąże ono dziecko z rodziną adopcyjną tak ściśle, jakby dziecko było naturalnym potomstwem przysposabiających. Powoduje ono praktycznie całkowite zerwanie więzów dziecka z rodziną naturalną, która wyraziła przed sądem zgodę na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej (zgoda blankietowa).

Przy przysposobieniu całkowitym dziecko traci swój dotychczasowy stan cywilny i nabywa zupełnie nowy, wynikający z włączenia go do nowej rodziny. Wyrazem tego procesu jest sporządzenie nowego aktu urodzenia, w którym rodzice adopcyjni wpisywani są jako rodzice dziecka.

Pierwotny akt urodzenia ulega utajnieniu, a odpis z niego można uzyskać tylko na polecenie sądu lub na wniosek przysposobionego po uzyskaniu pełnoletniości. Przy przysposobieniu całkowitym nie ma możliwości późniejszego odtworzenia naturalnego pochodzenia w wyniku uznania dziecka przez naturalnych rodziców, czy też w wyniku sądowego ustalenia lub zaprzeczenia ojcostwa lub macierzyństwa. Przysposobienie całkowite ma charakter nierozwiązywalny.

Adopcja niepełna jest wyjątkiem i dotyczy głównie dzieci starszych, znających swych biologicznych rodziców

Aby można było dziecko przysposobić całkowicie, najpierw rodzice naturalni muszą zgodzić się na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania przysposabiającego. Stąd też ten rodzaj przysposobienia określa się jako przysposobienie anonimowe.

Dziecko przysposobione łączy stosunek pokrewieństwa z rodzicami adopcyjnymi, czyli relacja: ojciec/matka - syn/córka. Również w stosunku do pozostałych krewnych dziecko ma prawa takie, jakby było dzieckiem naturalnym. Rodzice ojca adopcyjnego stają się więc wobec dziecka dziadkami, inni krewni ciotkami, wujami, stryjami itp.

Adoptowane dziecko może liczyć na pełne prawa do spadku zarówno po rodzicach jak i krewnych na takich samych zasadach jakby był ich własnym dzieckiem lub krewnym, np. wnukiem. Jednocześnie wygasają wszystkie prawa i obowiązki dziecka wobec jego biologicznej rodziny. Dopuszczalne jest ponowne przysposobienie zwłaszcza w sytuacji śmierci rodzica.

Przysposobienie pełne

W praktyce często występuje też przysposobienie pełne. W jego wyniku między dzieckiem a rodziną adopcyjną powstaje taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Pomiędzy dzieckiem a pozostałymi członkami rodziny powstają także jakby więzy pokrewieństwa i związane z nimi prawa i obowiązki. Wiąże się to z obowiązkiem alimentacyjnym i dziedziczeniem. Dziecko dziedziczy po rodzicach adopcyjnych, a rodzice adopcyjni i krewni dziedziczą po dziecku.

Skutki przysposobienia pełnego rozciągają się na zstępnych przysposobionego, czyli jego dzieci są traktowane jak wnuki rodziców adopcyjnych. Jednocześnie wygasają wzajemne prawa i obowiązki dziecka i rodziny naturalnej. Dziecko otrzymuje nazwisko, przysposabiającego, a w razie przysposobienia wspólnego przez małżonków lub przysposobienia pasierba nazwisko, jakie noszą lub nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.

Na życzenie adoptowanego i za zgodą przyszłych rodziców sąd może zdecydować o tym, że dziecko będzie mało nazwisko dwuczłonowe, przy czym drugi człon to nazwisko przysposabiającego. Przysposobienie pełne nie powoduje utraty stanu cywilnego w zakresie pochodzenia dziecka.

Można więc dochodzić naturalnego pochodzenia poprzez ustalenie ojcostwa lub macierzyństwa, zaprzeczenie ojcostwa lub unieważnienie uznania dziecka. Ustają jednak pozostałe skutki naturalnego pochodzenia dziecka, tj.: władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny i prawo do dziedziczenia.

Do pierwotnego aktu urodzenia wpisuje się wzmiankę o przysposobieniu. Nowy akt z wpisaniem rodziców adopcyjnych sporządza się tylko, gdy sąd tak postanowi. O sporządzeniu nowego aktu sąd rozstrzyga na wniosek rodziców adopcyjnych i za zgodą dziecka, które ukończyło 13 lat.

Wystąpić może też o to dziecko, jeśli ma ukończone co najmniej 13 lat. W takim przypadku w starym akcie sporządza się wzmiankę i akt ten nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów. W odpisie skróconym aktu urodzenia jako rodziców wymienia się rodziców adopcyjnych. Może też być nadane na wniosek rodziców inne niż dotychczas imię dziecka.

Z ważnych powodów można rozwiązać przysposobienie pełne, jeżeli nie ucierpi na tym dobro dziecka. Po rozwiązaniu przysposobienia naturalny stan cywilny jakby odżywa. Jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego, uzupełnia się więzi brakującego rodzica i nie pozbawia się dziecka istniejących więzi z innymi członkami rodzin.

Przysposobienie niepełne

Z kolei przysposobienie niepełne rodzi skutki tylko między rodzicami adopcyjnymi a dzieckiem, ze skutkiem także dla dalszego potomstwa dziecka przysposobionego. A więc osoba przysposobiona nie zostaje w pełni włączona do rodziny przysposabiającego, a więź prawna nie obejmuje innych krewnych.

Oznacza to na przykład, że inne dzieci rodziców adopcyjnych nie będą traktowane jak rodzeństwo dziecka adoptowanego. Natomiast naturalne rodzeństwo dziecka nadal będzie w świetle prawa bratem lub siostrą dziecka adoptowanego.

Przysposobienie niepełne stanowi wyjątek od zasady przysposobienia pełnego. Może być ono orzeczone tylko, gdy spełnione są łączne warunki, takie jak:

• wyraźne żądanie rodziny adopcyjnej,

• zgoda osób rodziców naturalnych (osób uprawnionych),

• brak zgody na przysposobienie bez wskazania osób przysposabiających (blankietowej).

Adopcja niepełna, traktowana jako wyjątek, dotyczy głównie dzieci starszych, które znają swych biologicznych rodziców. Przykładowo więc rodziną przysposabiającą mogą zostać krewni (dziadkowie, ciocia i wujek) w sytuacji, gdy rodzice naturalni giną w wypadku.

Nowi rodzice mają władzę rodzicielską nad dzieckiem, a władza dotychczasowych rodziców ustaje. Dziecko nie zrywa jednak powiązań rodzinnych z pozostałymi krewnymi z rodziny naturalnej. W zakresie dziedziczenia w miejsce naturalnych rodziców wchodzą rodzice adopcyjni.

Przysposobiony i jego zstępni (dzieci i wnuki) nie dziedziczą jednak po krewnych przysposabiającego i odwrotnie. Z kolei przy obowiązku alimentacyjnym ulega zmianie kolejności tego obowiązku. Obowiązek alimentacyjny przysposabiającego wyprzedza obowiązek rodziców naturalnych (wstępnych) i rodzeństwa dziecka. I odwrotnie, obowiązek osoby adoptowanej wobec rodziców naturalnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego w ostatniej kolejności.

Sprawa nazwiska jest w zasadzie uregulowana tak jak przy przysposobieniu pełnym - w akcie urodzenia wpisuje się wzmiankę o przysposobieniu, a w odpisie skróconym wymienia się przysposabiających jako rodziców.

GDZIE PO INFORMACJE LUB POMOC

Po informacje na temat przysposobienia oraz po pomoc można zwrócić się do:

• Powiatowych centrów pomocy rodzinie

• Rzecznika Praw Dziecka - ul. Śniadeckich 10, 00-656, Warszawa, telefon (22) 696 55 45

• Komitetu Ochrony Praw Dziecka - ul. Hoża 27 a lok. 5, III piętro, 00-521 Warszawa, tel. 22/ 626-94-19

• Krajowego Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego TPD - Krakowskie Przedmieście 6, 00-325 Warszawa, tel. (0-22) 425 46 77, 425 46 88

• Towarzystwa Przyjaciół Dzieci - ul. Krakowskie Przedmieście 6, 00-325 Warszawa, tel. (22) 826 08 74

• Stowarzyszenia SOS, Wioski Dziecięce - ul. Puławska 232, 02-670 Warszawa, tel. 022 622-16-72,

• Towarzystwa Nasz Dom - al. Zjednoczenia 34; 01-830 Warszawa, tel./fax (0-22) 834 60 53, 834 37 12

• Fundacji Rodzin Adopcyjnych (Interwencyjna Placówka Opiekuńcza) - ul. Batorego 44, 05-400 Otwock, tel. 022 779 48 38

• Stowarzyszenia Rodzin Adopcyjnych i Zastępczych Pro Familia - os. Zielone 1, 31-968, Kraków, tel./fax (12) 642-12-16

• Stowarzyszenia Zastępczego Rodzicielstwa - Sierczynek 63, 66-320 Trzciel, tel./fax 095 - 743 10 58

ZMIANA PRZYSPOSOBIENIA NIEPEŁNEGO

Dopuszczalna jest tylko zmiana przysposobienia w jednym kierunku: z przysposobienia niepełnego na przysposobienie pełne. Muszą wówczas być spełnione następujące przesłanki:

• przysposabiający musi złożyć w tej sprawie wniosek,

• osoby, których zgoda jest potrzebna do przysposobienia, muszą ją wyrazić,

• przysposobiony jest małoletni.

Sąd nie jest związany tym żądaniem i zawsze ocenia zasadność zmiany przysposobienia. Decydujące jest kryterium dobra dziecka.

Ewa Grączewska-Ivanova

ewa.graczewska-ivanova@infor.pl