Pracownik niezdolny do pracy z powodu choroby powinien zawiadomić swojego pracodawcę o przyczynie nieobecności i przewidywanym okresie jej trwania niezwłocznie, nie później jednak niż w drugim dniu nieobecności. Wynika to z rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Niedotrzymanie powyższego terminu może być usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami, takimi jak obłożna choroba połączona z brakiem lub nieobecnością domowników albo innym zdarzeniem losowym. Warto zapamiętać, że gdy pracownik udaje się na zaplanowany zabieg, czy operację, a więc gdy przyczyna jego nieobecności jest z góry wiadoma, powinien uprzedzić o tym swojego pracodawcę.
Sposób zawiadamiania o nieobecności w pracy powinien określić pracodawca. Regulacja taka powinna znaleźć się w regulaminie pracy, a jeśli pracodawca nie jest zobowiązany do jego ustalenia, w informacji doręczanej pracownikowi po zawarciu umowy o pracę. Jeżeli przepisy zakładowe nie określają powyższej kwestii, stosuje się przepisy przywołanego rozporządzenia. Należy pamiętać, że wewnętrzne przepisy nie mogą być mniej korzystne niż przepisy rozporządzenia, zgodnie z którym zawiadomienia o przyczynie nieobecności w pracy dokonuje się osobiście lub przez inną osobę, telefonicznie lub za pośrednictwem innego środka łączności (np. telefaks, e-mail) albo drogą pocztową. W tym ostatnim przypadku za datę zawiadomienia uważa się datę stempla pocztowego.
Dostarczenie zwolnienia
Pierwszym obowiązkiem chorego pracownika jest usprawiedliwienie swojej nieobecności w pracy. Doręczenie dokumentu potwierdzającego powyższe - zaświadczenia lekarskiego - może nastąpić w późniejszym terminie. Dowodami usprawiedliwiającymi nieobecność w pracy z powodu choroby są:
• zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy,
• decyzja właściwego państwowego inspektora sanitarnego, wydana zgodnie z przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych - w razie odosobnienia pracownika z przyczyn przewidzianych tymi przepisami.
Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną pracownikowi przysługuje najpierw wynagrodzenie chorobowe przewidziane w kodeksie pracy (za 33 dni niezdolności w ciągu roku kalendarzowego), a potem zasiłek chorobowy (od 34 dnia niezdolności). Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności, nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została gruźlicą - nie dłużej niż przez 270 dni.
Z ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przewidującej wypłatę zasiłku chorobowego wynika obowiązek dostarczenia zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego okres niezdolności do pracy w ciągu siedmiu dni od daty jego otrzymania. Jako datę otrzymania zaświadczenia przyjmuje się datę jego wystawienia przez lekarza, chyba że pracownik udowodni, że otrzymał zaświadczenie w terminie późniejszym niż widnieje na zaświadczeniu. Przy ustalaniu terminu siedmiu dni nie uwzględnia się dnia, w którym otrzymał on zaświadczenie lekarskie.
Pracownik musi dostarczyć zaświadczenie lekarskie swojemu pracodawcy. Gdy ten nie będzie wypłacał zasiłku (gdyż zgłasza do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 osób), przekazuje zaświadczenie niezwłocznie do ZUS, podając datę jego dostarczenia przez pracownika.
Z uwagi na to, że ustawodawca nie postanowił, w jaki sposób powinno nastąpić dostarczenie zaświadczenia lekarskiego o czasowej niezdolności do pracy, można wykonać ten obowiązek osobiście, za pośrednictwem innej osoby albo poczty.
Z ORZECZNICTWA SĄDU NAJWYŻSZEGO
• Pracownikowi, który usprawiedliwił nieobecność w pracy z opóźnieniem, nie można zasadnie zarzucić opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia. Nieusprawiedliwienie w terminie nieobecności w pracy i opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia stanowią odmienne rodzajowo naruszenia obowiązków pracowniczych - wyrok z 4 grudnia 1997 r., I PKN 416/97, OSNP 1998/20/596.
• Wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267) polega na podjęciu działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy - wyrok z 5 października 2005 r., I UK 44/05, OSNP 2006/17-18/279.
• Pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego (...), jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim - wyrok z 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04, OSNP 2005/21/342.
Ważne!
Stwierdzona orzeczeniem lekarskim czasowa niezdolność do pracy z powodu choroby usprawiedliwia z mocy prawa nieobecność w pracy, a pracownik jest tylko obowiązany zawiadomić pracodawcę najpóźniej w drugim dniu nieobecności o jej przyczynie i przewidywanym czasie trwania (wyrok z 20 października 1998 r., I PKN 397/98, OSNP 1999/23/747)
Obniżenie zasiłku o 25 proc.
W razie niedopełnienia obowiązku dostarczenia zaświadczenia lekarskiego w terminie siedmiu dni nastąpi obniżenie o 25 proc. wysokości zasiłku za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego. Sankcja ta nie zostanie zastosowana jedynie w przypadku, gdy zaświadczenie nie zostało doręczone w siedmiodniowym terminie z przyczyn niezależnych od pracownika.
Gdy zaświadczenie lekarskie obejmuje okres, za który najpierw przysługuje wynagrodzenie chorobowe przewidziane w art. 92 k.p., a potem zasiłek chorobowy, obniżenie wysokości świadczenia za nieterminowe dostarczenie zaświadczenia lekarskiego dotyczy tylko zasiłku chorobowego.
Wykorzystanie zwolnienia
Pracownik ma obowiązek wykorzystać zwolnienie od pracy z powodu choroby zgodnie z jego celem. Jeśli postąpi wbrew temu obowiązkowi, czy też będzie wykonywał pracę zarobkową w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, nie otrzyma wynagrodzenia chorobowego z kodeksu pracy albo zasiłku chorobowego.
Przez pracę zarobkową należy rozumieć wszelką pracę zarobkową wykonywaną na każdej podstawie prawnej albo bez takiej podstawy (praca na czarno), bez względu na wymiar czasu tej pracy. Natomiast za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, pracę w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym itp. lub wręcz wykorzystywanie tego zwolnienia dla innych celów niż leczenie (por. artykuł Z. Salwy - Nowe przepisy o zasiłkach chorobowych, PiZS 1999/9/16 - t. 1).
Nie uważa się, że pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie od pracy niezgodnie z jego celem, jeżeli wyjechał na okres leczenia do rodziny i wskazał pracodawcy miejsce pobytu lub jeżeli wykonywał - nawet będąc obłożnie chorym - czynności niezbędne dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Prawo do kontrolowania pracowników, czy prawidłowo wykorzystują zwolnienia od pracy z powodu choroby, przysługuje pracodawcy zgłaszającemu do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych oraz Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Kontrola musi się odbywać według określonej przepisami procedury.
PRZYKŁAD: 7 DNI NA DOSTARCZENIE ZWOLNIENIA
Pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby od 4 do 17 września 2007 r. Zaświadczenie lekarskie, które otrzymał 4 września, przekazał pracodawcy 17 września. Termin siedmiu dni, w którym powinien to zrobić, upłynął 11 września. Zasiłek chorobowy zostanie mu obniżony o 25 proc. za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy, tj. od 11 września do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego, tj. do 17 września.
PRZYKŁAD: WYNAGRODZENIE W PEŁNEJ WYSOKOŚCI
Pracownik dostarczył pracodawcy zaświadczenie lekarskie stwierdzające jego niezdolność do pracy z powodu choroby przez dziesięć dni z pięciodniowym opóźnieniem. Pracownik w 2007 r. nie chorował i w związku z tym za cały okres tej niezdolności pracodawca jest zobowiązany wypłacić mu wynagrodzenie chorobowe przewidziane w kodeksie pracy. Mimo opóźnienia w dostarczeniu pracodawcy zwolnienia lekarskiego pracodawca nie może go obniżyć i musi wypłacić w określonej przepisami kodeksu pracy wysokości.
PRZYKŁAD: CEL ZWOLNIENIA OD PRACY
Piotr P. otrzymał zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z adnotacją, że może on chodzić. Jego pracodawca postanowił go skontrolować. Kontrolujący zastał go wchodzącego do mieszkania z zakupami. Piotr P. mieszka sam, nie ma rodziny i musiał w najbliższym sklepie zrobić zakupy. Zaznaczenie na zaświadczeniu lekarskim, że chory może chodzić, nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika, którego taka adnotacja dotyczy, ale upoważnia go do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01, Pr. Pracy 2003/10/43). W analizowanej sytuacji nie można uznać, iż Piotr P. wykorzystywał zwolnienie od pracy niezgodnie z jego celem. Z uwagi, że Piotr P. jest osobą samotną, wyjście po zakupy należy uznać za czynność niezbędną do zaspokojenia potrzeb życiowych.
Monika Bugaj-Wojciechowska
monika.bugaj-wojciechowska@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 29, 92 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 8, 17, 61, 62 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
• Par. 2, 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. nr 60, poz. 281 z późn. zm.).